Zmije lětać dać

pjatk, 04. oktobera 2019 spisane wot:
Foto: Silke RichterZmije maja lětać. To sej kóžde dźěćo nazymu přeje. W tymle počasu słuša to hižo k tradiciji. Tajki zmij hodźi so tež twarić, štož je swójbam dobra přiležnosć swój čas zhromadnje wužiwać a po rjanym dožiwjenju so z polow a łukow nawróćić. Njedawno přeprošachu w Tornowje wulkich a małkich zajimcow na zmijowy swjedźeń, hdźež poskićachu organizatorojo nimo toho samo hišće jabłučkowy tykanc a hudźbu. Tak zahudźi Marion Gebhardt zhromadnje z  wnučku na akordeonje. A na kóncu dnja wuzwolichu Emmu Engmann za kralownu jabłukow. Dźěći pak zawjeselichu staršich, dźědow a wowki z programom. Najebać to, zo bě pobrachowaceho wětřika dla ćežko zmijam lětać dać, je so swjedźeń poradźił. Tež  nawodnica Tornowskeje pěstowarnje Veronika Freiberger bě wjesoła. Silke Richter

Wćipnosć a wočakowanja zbudźili

pjatk, 27. septembera 2019 spisane wot:

Nowa wosebita wustajeńca Budyskeho Serbskeho muzeja SORBIAN STREET STYLE

„Sym jara spokojom z wothłosom“, rjekny nawodnica Serbskeho muzeja Budyšin Christina Boguszowa njedźelu wječor. Tež dwě a poł hodźiny po wotewrjenju noweje wustajeńcy SORBIAN STREET STYLE njeběchu so hišće wšitcy hosćo rozžohnowali. Wćipnosć a wočakowanja přiwabichu něhdźe 130 ludźi, mjez nimi tójšto młodych swójbow. Tuž tež tróšku traješe, prjedy hač je sej kóždy wobhladać móhł, kotre ideje designerojo a šwalče, studenća kaž tež šulerjo za načasnu serbsku modu maja. Před domom diskutowachu wječor přeco hišće někotři wo tym abo tamnym outfiće, wo nowych hudźbnych kruchach Jakuba Gruhla, w kotrychž so wón tež ze serbskej identitu rozestaja, abo wužiwachu składnosć, so z designerami rozmołwjeć.

Wot 26. meje hač do 8. junija přebywaše šuler bywšeho 12. lětnika Budyskeho Serbskeho gymnazija Dawid Mark na hospodarskej­ ekspediciji w ameriskim swětoznatym tak mjenowanym „Silicon Valleyju“ njedaloko San Francisca w Kaliforniskej. Što je tam dožiwił a kak je so jemu tam zešło, je wón Předźenakej­ napisał.

Silicon Valley w Americe je znaty za swoje wuspěšne startup-zawody, hightech-firmy a sławne uniwersity, kaž stej to na přikład Stanford University abo University of Califonia, Berkeley. Swěto­znate firmy kaž Apple, Intel, Google abo eBay maja swoje hłowne sydło w tymle sławnym dole. Tež wukrajne firmy, mjez nimi SAP z Němskeje, maja wotnožki w tamnišej San Francisco Bay Area, kaž metropolowy region tohorunja mjenuja.

Sernjany swjeća lětsa 600. róčnicu prěnjeho­ pisomneho naspomnjenja. Rodźeny Sernjančan a dobry znajer stawiznow­ delanskich wsow Pawoł Rota­ je někotre stawizniske zajimawostki wo wsy zestajał, kotrež čitarjam Serbskich Nowin we wjacorych dźělach spřistupnjamy:

Zorno da muku

Prěni Sernjančenjo běchu zahrodnicy a rólnicy. Tuž tež žito plahowachu. Ze zorna z wulkej prócu mjez kamjenjemi šudrujo muku mlějachu. „Zorno da muku“ je nas Handrij Zejler w pjatej štučce swojeje pěsnje „Hanka, budź wjesoła“ spěwać nawučił. Zahoriće tež Sernjanska młodźina po skónčenju Druheje swětoweje wójny tutu a druhe serbske narodne pěsnje, spěšnje nawuknywši, při kóždej składnosći a bórze wot prěnjeje hač do poslednjeje štučki z hłowy zanošowaše! Žana zetkanka bjez spěwa.

Tež na prěnich powójnskich rejach, ke kotrymž Chróšćan Deleńkec holcy na akordeonach, Běrmichec dujerjo z Haslowa a pozdźišo wjele lět Hórčan Paški wone znate serbske melodije do rejki hudźachu. Jako něhdy we wsy knježi dwór hospodarić započa, wědźachu ludźo hižo ćěrjacu móc wody zaměrnje wužiwać.

Fascinacija za trajace projekty

pjatk, 27. septembera 2019 spisane wot:

Willi Selmer skutkuje ze swojimi idejemi na dobro Łužicy

Delnjołužiski Łaz (Laasow) je wjes njedaloko Wětošowa (Vetschau). Tam skutkuje mjeztym dlěje hač 22 lět z Del­njeje Bayerskeje pochadźacy Willibald Selmer.­ Wot wutworjenja wuměłskeho domu Laasow přiwabja wón wuměłcow wottud a wot druhdźe do Łužicy. Milenka Rječcyna je so z Willibaldom Selmerom, kotremuž wšitcy jenož Willi praja, rozmołwjała.

Kak sće so do Łužicy dóstał?

W. Selmer: Sym swój čas studij jako twarski technikar zakónčił. Fachowy směr, na kotryž so specializowach, bě wysokotwar. Předewzaće we wuchodobayerskim měsće Straubing, hdźež po studiju skutkowach, měješe w Grodku wotnožku. Tam pytachu tehdy ludźi za wysokotwar. Prašach so swojeho šefa, hač by sej za běrow w Straubingu někoho druheho pytał. Wšako chcych na wuchod. Tuž sym takrjec z politiskim přewrótom do Łužicy přišoł. Prjedy to nažel móžno njebě. Bayerska bě za mnje wostudła, takrjec „na smjerć“ saněrowana. Zajimowach so tehdy wosebje za pomnikoškit. Chcych stare domy, kotrež běchu jako pomnik škitane, saněrować. To je so mi spodobało.

„Znowazjednoćenje Němskeje – són a woprawdźitosć“ rěka kapsna kniha z pjera Waltera Leonharda. Rodźeny ­Durinčan je 40 lět we Wětrowskej šamotowni­ dźěłał. Serbske Nowiny wozjewjeja­ jeho trochu wudospołnjene, wot Arnda Zoby a Friedharda Krawca ­z přećelnej­ dowolnosću nakładnistwa DeBehr zeserbšćene dopomnjenki.

Miliony wuchodnych Němcow ćehnjechu přez mjezu, zo bychu sej w zapadoněmskich wudźělernjach „witanske pjenjezy“ wotewzali. To bě kaž prěni test, zo bychu přepruwowali, w kotrej měrje dadźa so wuchodni Němcy manipulować.

Politikarjo ZRN njemějachu na tajke wuwića nimale žadyn wliw. Bjez kóždeježkuli koncepcije sćěhowachu woni w nowembrje 1989 wotměwace so změny. Hakle jako bě wot překlepanych financnikow wobličeny ekonomiski wužitk wotwidźomny, bě naraz puć k profitabelnemu znowazjednoćenju wotewrjeny.

Prezident Zwjazkoweje banki Pöhl plany myleše a dyrbješe wotstupić.

Za staćanow NDR to rěkaše swoje ludowe swójstwo zhubić, po tym zo je rukowaćelnja skutkować započała.

2.1 Šulski čas a studijne lěta w NDR wot 1950 do 1970

Hižo jako studentje wjerše pisał a basnił

pjatk, 20. septembera 2019 spisane wot:

Wopyt pola młodeho awtora Damiana Dyrlicha w Nowej Wjesce

Měnjeć

Damian Dyrlich

Druhdy chcył měnjeć – student być, na kóždy pad!

Za žiwjenje wuknyć,

raz palenčka šluknyć.

Što pak, hdyž nimam profa rad?

Druhdy chcył měnjeć – prof być, na kóždy pad!

Daty brać horje,

studentow měć k norje.

Što pak, hdyž nimam wědomosć rad?

Druhdy chcył měnjeć – slawist być, na kóždy pad!

Soljanku warić,

styki k Słowjanam twarić.

Što pak, hdyž nimam rěče rad?

Druhdy chcył měnjeć – medi być, na kóždy pad!

Na operacije běhać,

na sotry so směwać.

Što pak, hdyž nimam pacientki rad?

Druhdy chcył měnjeć – holca być, na kóždy pad!

Plesć sebi włosy,

w lěću běhać bosy.

Što pak, hdyž nimam hólcow rad?

Druhdy chcył měnjeć – ja być, na kóždy pad!

Nic runać so tamnym,

być, kajkiž sam sym.

Što pak, hdyž nimam sam sebje rad?

Spřistupnja stawizny a stawiznički

pjatk, 20. septembera 2019 spisane wot:

Mysle wo nowej knize „A srjedźa Kaponica/Mittendrin der Hahneberg“

Praji so, zo ničo njeje starše hač nowiny wčerawšeho dnja. Na druhej stronje pak so twjerdźi, zo ničo njeje zajimawše hač nowiny ze zawčerawšeho. Přehnate to drje je, ale w jadru wěrne. Hdyž čitaš w starych nowinach powěsće, powědki, rozjimanja abo Bóh wě što, leća ći mysle wróćo do zašłosće. Po wulce poradźenej knize „Pod Čornobohom“, prěnjej dwurěčnej čitance, wušłej 2012, je so nětkole Marko Grojlich z třećej „A srjedźa Kaponica“ wsam wokoło Rakec, Njeswačidła a Minakała wěnował. Hdyž je čłowjek hdy sam w archiwach rył a w starych nowinach za něčim pytajo čitał, wě, kajku wutrajnosć, zaměrnosć a bjezdwěla kajke wjeselo čłowjek trjeba, zo by, runja archeologam w hromadce kamjenjow drohoćinki, hač wulke abo małe, namakał.

Marko Grojlich zwonkownosće swojeho předewzaća nakresli. „Tydźenske a Serbske Nowiny z lět 1843 do 1937 steja na 4,51 metrach w polcach“, rjekny w předsłowje.

Serbske basnistwojako mostytwarc

pjatk, 20. septembera 2019 spisane wot:

Rozmołwa z aktiwnym a swěrnym wobdźělnikom swjedźenjow poezije

Štóž je so mjez 1979 a 2019 na wšitkich kóžde lěto so wotměwacych mjezy­narodnych swjedźenjach serbskeje poezije­ wobdźělił, je zawěrno swěrna duša a spušćomny podpěraćel tuteje wulkotneje tradicije. Basnik a spisowaćel Beno Budar tole hač do kónca tutych swjatkow běše. Po zakónčenju lětušeho 40. mjezynarodneho swjedźenja serbskeje poezije je so Alfons Wićaz z nim rozmołwjał.

Kajki wuznam widźiće w festiwalu serbskeje poezije?

B. Budar: Za mnje je wón najlěpši multiplikator Serbow w kraju a wukraju. Multiplikator je čłowjek, kotryž rozšěrja wědu, w našim padźe wědu wo Serbach. Za nas je to jara wažne a tole nam tež wosebje tyje.

Wot wšeho spočatka sće so na tutych 40 lět so wotměwacych festiwalach wobdźělił, sće tam swoje basnje kaž tež twórby na swjedźenju spomnjenych serbskich basnikow a Waše přełožki basnjow wukrajnych poetow-wobdźělnikow předstajił. Kajki wuskutk měješe to na Was?

Lětsa druhi raz wuhotowane Budyske pišćelowe lěćo je publikum znowa z hudźbu wot baroka hač do přitomnosće w tachantskej cyrkwi sprjewineho města zawjeseliło. Mjez dohromady třinaće­ koncertami běštej tež dwaj ze serbskim­ podźělom.

Serbska debata

nowostki LND