Prócowanja Arnošta Barta wo swójski serbski stat 1919 (1. dźěl)

Kónc Prěnjeje swětoweje wójny, najwjetšeje dotalneje wójny w čłowjeskich stawiznach, bě ludam Europy spočatk noweje epochi. Po tym zo běchu na bitwišćach w Francoskej a Belgiskej poslednje kanony womjelknyli, so wobličo wuchodneje a srjedźneje Europy dospołnje změni: Přez lětstotki zrosćene mócnarstwa so w běhu tydźenjow rozpušćichu. Z procha bywšich kralestwow zběhachu so zesamostatnjene (zwjetša słowjanske) narody a załožowachu sej swoje nacionalne staty, kaž Pólsku, Ukrainu a Čěskosłowaksku.

Pohladnicy powědaja wo dawnych časach,­ swědča wo podawkach a ludźoch.­ Alfons Handrik wotkrywa nam swět, na kotryž smy w minjenych lětach nimale pozabyli.

Dźensa předstajena pohladnica dopomina nas na stawizny Hórkow a pokazuje na wšelke městnosće, kotrež spožčichu wsy swojorazny napohlad.

Hdyž přijědźeš z Chrósćic do bywšeje skałarskeje wsy, widźiš před sobu kaž před něhdźe dźewjeć lětdźesatkami w dole mjeztym tež nimo wšěch rjenje hladanych starych domow wjacore nowo­twary. A kaž nam něhdyši wid z Hórkow do daliny pokazuje, su tež lětsa při rjanym wjedrje hladajo do sewjera za holu zna­zdala widźeć wěže milinarnje Čorna Pumpa a dale hišće te Hamorskeje­ milinarnje.

Prawiznikaj Gerda Queißerowa a Handrij Suchy zhladujetaj na swoju rólu posrědkowarja w stawku jatych 1989 w Budyšinje

Do podawkow politiskeho přewróta 1989/1990 w Budyšinje słuša zběžk jatych w jastwje, „Žołta běda“ mjenowanym. Stražnicy wuhladachu 30. nowembra 1989 wjacore namołwy k stawkej. Jeći so spjećowachu dźěło w produkciskich halach nastupić. Wobkru­ćichu stawk z njewupłaćenej mzdu. W rozmołwje z nawodu jastwa pře­po­dachu katalog žadanjow, w kotrymž wusahowaše hnydomna amnestija. Dźeń na to, 1. decembra, wu­tworichu prowizoriske swójske zastupnistwo, tak mjenowany stawkowy komitej. Połoženje pak so dale přiwótřeše.

Pomoc wotwonka bu přiwołana, wo kotruž staj so dźensa 89lětna Budyska prawiznica Gerda Queißerowa a Handrij Suchy (nětko 61), tehdy prawiznik w Lubiju, starałoj. W rozmołwje ze Serbskimi Nowinami zhladujetaj Serbowka a Serb na wichorojte dny před 30 lětami:

Poprawom je to kaž wulki swójbny swjedźeń. Dźeń wotewrjenych duri na Budyskim Serbskim gymnaziju je wulke zetkanje ludźi. Tak přińdu ći, kotřiž su tam jónu wuknyli, a nětčiši šulerjo. Wosebje pak wobhladuja sej gymnazij ći, kotřiž chcedźa tam jónu wuknyć. Michelle Meltke, Florentine Kahl a Clara Rauschmaier šulski dom hižo cyle derje znaja. Wone su nětko šulerki 5. lětnika gymnazija a su do toho hižo do Serbskeje zakładneje šule Budyšin chodźili. Tak njemějachu daloko na gymnazij, ale jenož runu smuhu přez šulski dwór. Holcy powědaja, zo su dotal wšitcy jara přećelni a zdwórliwi, wosebje wučerjo. Serbšćinu wone dale wuknu a hižo tój­što rozumja. Nětko chcedźa ju lěpje rěčeć nawuknyć. Wulke je wjeselo, zo wuknu nětko zhromadnje z přećelemi, kotrychž hižo z pěstowarnje znaja. A nowych přećelow su tež namakali. Po šuli hraja inline-hokej abo zwučuja z dźesać porstami na tastaturje pisać.