To a tamne (01.11.22)

wutora, 01. nowembera 2022 spisane wot:
Muž je w južnopólskich Katowicach tramwajku pokradnył a z njej po měsće jězdźił. Po puću wjacori ludźo do jězdźi­dła přistupichu, pólski telewizijny sćelak TVN 24 wčera rozprawješe. Po informacijach policije njebě muž do toho nihdy tramwajku jěł a tež wotpowědnu jězbnu dowolnosć njewobsedźi. Druhemu wodźerjej tramwajki napadny, zo je jězdźidło přepomału po puću. Nimo toho bě wone jako „linija 33“ po puću, kotruž w Katowicach scyła nimaja.

W spomnjeću na Edith von Wolffersdorff

pjatk, 28. oktobera 2022 spisane wot:

Znata Budyska kubłarka a komunalna politikarka Edith von Wolffersdorff je dźens tydźenja w 86. žiwjenskim lěće zemrěła.

Edith von Wolffersdorff je njeboh. Bywšu wučerku Rožšěrjeneje wyšeje šule „Friedrich Schiller“ w Budyšinje sym w lětach měrliweje rewolucije bliže zeznał, jako so za politiske a kulturne wobnowjenje w Serbach a Łužicy angažować počach. Nimo Günthera Hörenza, Jutty Mieth a Dietholda Tietza słušeše Edith von Wolffersdorff k wonym nowym a njepoćeženym komunalnym politikarjam w Budyšinje, kiž mje tehdy sobu do womłodźenja strony Willyja Brandta nawabichu; spočatk meje 1990 dach so skónčnje do SPD zapřahnyć. Krótko po tym – 23. meje 1990 – bu Edith von Wolffersdorff na štyri lěta do zastojnstwa ­Budyskeje decernentki za kubłanje a kulturu wuzwolena, ja sam pak nazymu na to po dwěmaj diktaturomaj jako zapósłanc SPD do 1. sakskeho krajneho sejma woleny – tohorunja na štyri lěta.

Z rewitalizaciju pokročować

pjatk, 28. oktobera 2022 spisane wot:
Budyšin (SN). Pod nawodom społnomócnjeneje zwjazkoweho knježerstwa za prašenja wusydlencow a narodne mjeńšiny, Natalie Pawlik, zeńdźe so wčera poradźowacy wuběrk zwjazkoweho nutřkowneho ministerstwa za prašenja serbskeho ludu w Budyskim Serbskim domje. Tam rozmołwjachu so wo perspektiwach financowanja Załožby za serbski lud, strukturnej změnje we ­łužiskim rewěrje, młodźinskim dźěle, ­wužiwanju serbšćiny w digitalnej komunikaciji kaž tež wo stawje nowele mjenoweho prawa a dwurěčneho wuhotowanja taflow podłu zwjazkowych awtodróhow. Předsyda Domowiny Dawid Statnik po posedźenju zwurazni: „Tuchwilu je serbski lud w fazy rěčneje rewitalizacije a kulturneho zesylnjenja. Zhromadne prócowanja su po wšěm zdaću wuspěšnje za wužadanja sensibilizowali, kotrež mamy jako mały lud zmištrować.“ Tež předsydka Załožboweje rady Susan Šenkec do přichoda zhladuje: „Wuchadźamy na bazy dotalneho ­spušćomneho zhromadneho dźěła po dźensnišim posedźenju z toho, zo so nam dołhodobnje poradźi, inwesticije do serbskich rěčnych rumow zawěsćić.“

Musk chce so ze šefom stać

pjatk, 28. oktobera 2022 spisane wot:

San Francisco (dpa/SN). Miliardar Elon Musk chce so najprjedy sam ze šefom předewzaća Twitter stać, informuje dźensa financna słužba Bloomberg. W nocy bě miliardar wozjewił, zo je koncern kupił. Musk je hižo šef mjez druhim zhotowjerja elektroawtow Tesla a swětnišćoweje firmy SpaceX. Hladajo na Twitter chce Musk swoju připowědź zwoprawdźić, móžnosć blokowanja wužiwarjow wotstronić, kotřiž na čas žiwjenja płaća. Tohorunja chce wón wjace swobody měnjenjow zmóžnić.

Wissing dojednanje wita

Berlin (dpa/SN). Dojednanje EU, zo so wot lěta 2035 hižo žane nowe z dieselom abo bencinom ćěrjene awta njepředa­waja, zwjazkowy wobchadny minister Volker Wissing (FDP) jara wita. „To je wažne. Tak móhli naše klimowe cile docpěć. Dyrbimy wšě k dispoziciji stejace klimje přichilene technologije wužiwać“, wón dźensa w Berlinje wuzběhny. Do­jednanje běchu zastupjerjo krajow EU a Europskeho parlamenta wčera wječor wobzamknyli.

Pawšali tema wuradźowanjow

Pasanća běža nimo zničeneho nakupowanskeho centruma w ukrainskim městačku Buča. Lědma druhe městno w Ukrainje je so tak ze symbolom brutality ruskeje nadpadoweje wójny stało. Wjace hač poł lěta po wotćahu Rusow z města spytaja ludźo nětko wšědny dźeń znjesć. Wójna za mnohich dawno hišće nimo njeje. Buča a dalše Kijewske předměsta běchu Rusojo direktnje w prěnich wójnskich dnjach kónc februara zdobyli a něhdźe měsac wobsadźili. Jako so woni skónčnje hladajo na wuwostawace wojerske wuspěchi do směra wuchodneje Ukrainy wróćo sćahnychu, nańdźechu w kónčinje sta morjenych ciwilistow – zdźěla wosrjedź dróhi. Cyłkownje su tamniše zarjady dotal wjace hač 460 morjenych wobydlerjow registrowali, boja pak so hišće jasnje wjace woporow. Foto: dpa/Hannah Wagner

Škody zapłaćić

pjatk, 28. oktobera 2022 spisane wot:
Athen (dpa/SN). Grjekska wobstawa na reparacijach za wójnske złóstnistwa a škody němskich jednotkow, kotrež běchu wone w času Druheje swětoweje wójny zawinili. „Tema hišće zrjadowana njeje“, rjekny ministerski prezident Kyriakos Mitsotakis wčera po zetkanju ze zwjazkowym kanclerom Olafom Scholzom (SPD). To płaći předewšěm za nanuzowany kredit, kotryž dyrbješe grjekska notowa banka Němcam 1942 přizwolić. Zdobom pak Mitsotakis wuzběhny, zo tole poćahi mjez krajomaj njewobwliwuje. Němska žadanja wotpokazuje.

Dalše ruske pomniki spotorhali

pjatk, 28. oktobera 2022 spisane wot:

Waršawa (dpa/SN). W Pólskej su štyri dalše pomniki Čerwjeneje armeje spotorhali. Jedna so wo „monumenty łžě a symbole za system, kotrehož duch so w tuchwilnym jednanju Ruskeje wotbłyšćuje“, zdźěli direktor Instituta za narodne wopominanje Karol Nawrocki wčera w hornjošleskich Głubczycach. Tam kaž tež w třoch dalšich sydlišćach su pomniki wotstronili. Wjetši dźěl wobrónjenych mocow Sowjetskeho zwjazka rěkaše hač do lěta 1946 Čerwjena armeja.

Za nju su w Pólskej w času komunizma po podaćach instituta 500 tak mjenowanych „pomnikow dźakownosće“ postajili. Při tym jednaše so wo monumenty na zjawnych městnach, hdźež njeběchu žane smjertne powostanki wojakow. Mnohe z wopisanych „pomnikow dźakownosće“ wšak su w Pólskej mjeztym spotorhali abo do muzejow přenjesli. Wojerske pohrjebnišća za padłych wojakow Čerwjeneje armeje porno tomu stat dale hlada.

(Nje)zamołwita wólnosć

pjatk, 28. oktobera 2022 spisane wot:
„Wjace swobody měnjenja zmóžnić“ potajkim chce nowy nawoda socialneje syće Twitter. Hdyž chcemy wědźeć, što to woznamjenja, měli so prosće na to dopominać, kak je so platforma do přiměrjenja směrnicow inkluziwnje tak mjenowaneje netikety (znje)wužiwała a kak dołho je trało, doniž bu na přikład knjez Trump z njeje wuzamknjeny. Budźe tuž připowědźena „swoboda měnjenja“ znowa z fanalom za antisemitiske, rasistiske a/abo fašistiske žwantorjenje, z płašćikom za šěrjenje zapřisahanskich mytosow, za anonymne hroženja z mordarstwom a/abo wumocowanjom, z distributorom „alternatiwnych faktow“, kotrež su w nanajlěpšim padźe šešerjate tukanja a častodosć ničo druhe hač ryzy łžě? Dołhož wužiwarjo tejele kaž tež podobnych posłužbow wšitko najprjedy raz „dźěla“ – a to takrjec ze swětłowej spěšnosću –, prjedy hač su sej chwile brali, skrótka wo tym rozmyslować, wo čo w přinoškach poprawom dźe, je wotmołwa: nažel. Bosćan Nawka

Kriza zmóžnja spěšnišu změnu

pjatk, 28. oktobera 2022 spisane wot:

Do zahajenja Mjezynarodneje klimoweje konferency analyzy předstajili

Paris (dpa/SN). Krótko do zahajenja ­Mjezynarodneje klimoweje konferency w Egyptowskej je jedna z dweju mjezynarodneju organizacijow pozitiwny wuhlad do přichoda podała. Globalna energijowa kriza ma najebać hospodarskich ćežow potencial, energijowu změnu pospěšić, wuzběhny Mjezynarodna energijowa agentura (IEA) wčera w Parisu, hdźež je swoju lětnju rozprawu předstajiła.

Zjednoćene narody (UN) wšak swětowemu zhromadźenstwu wumjetowachu, přemało za škit klimy činić. Prócowanja njedosahaja, zo móhli zaměr maksimalnje 1,5 stopnjow přibližnje dodźeržeć, rěka we wčera w Nairobiju předpołoženej rozprawje wobswětoweho programa UN, UNEP. Hospodarske branše měli so radikalnje změnić.

To a tamne (28.10.22)

pjatk, 28. oktobera 2022 spisane wot:
Wšědne kwasne swjedźenje z wulkej haru a pjanymi hosćimi su přičina zwady mjez wobsedźerjemi lokala a susodami we wsy we wuchodnej Jendźelskej. Wobydlerjo protestuja nětko ze značkami kaž „Njewjesty a nawoženjo njejsu w Oxneadźe witani“ přećiwo swjedźenjam. Dźěsći jedneje wobydlerki w starobje šěsć a sydom lět njemóžetej hižo spać a chodźitej mučnej do šule, zdźěli Emma Slaughter nowinje „Telegraf“. Tamna susodka rjekny, zo je mjeztym swoju spansku stwu na druhi bok domu přepołožiła. Dale susodźa rozprawja, zo su kwasarjo konje w bliskim ­konjencu zatrašili. Přeco zaso nańdu we wokolinje črjopy blešow.

Chróšćan Šulerjo

nowostki LND