Złota Praha
Foto: Jana Štillerová
My čěšćinarjo 9. lětnika podachmy so w juniju do čěskeje stolicy. Rano zetkachmy so wšitcy při Budyskim dwórnišću. Po dwěmaj hodźinomaj dojědźechmy do Libereca. Tam mějachmy chwile, sej wulkotne čěske město bliže wobhladać. Z luksusowym busom podachmy so dale do Prahi. Prjedy hač so prěnim přednoškam wěnowachmy, kotrež dyrbjachmy našim sobušulerjam wo zajimawostkach města prezentować, móžachmy sej wšitcy něšto k wobjedu popřeć. Po přednoškach na Wjacławskim naměsće a před starej operu započinaše so hrimać a dešćować. Podachmy so do studentskeho internata a tam rozdźělichmy stwy. Ćmowe mróčele nad Prahu so zhubichu a z dobrej naladu a motiwaciju nawróćichmy so do centruma. Tam pokročowachmy z wuskušowanjom „Kralowskeho puća‟. Slědowachu přednoški wo časniku Orloju, Karlowym mosće, Narodnym dźiwadle a Hrodźe. Puć na Hradčany běše tróšku napinacy, ale wulkotneho wuhlada dla so próca wudani. Wječor dachmy sej tradicionalnu čěsku jědź, potajkim „smaženy sýr z bramborem a tatarskej omačku‟ zesłodźeć. Wučerpani nawróćichmy so do internata.
Na kromje sprjewineho města ducy
Po něhdźe 3,5 kilometrach mjez sydlišćom, lěsom a łuku dožiwja pućowar wotměnjawu šćežku
„Raz, dwaj, tři – wzmi sej kij“ – z kijemi abo na wozyčku dźěći štyrikilometrowske pućowanje lochko zmištruja.Nóžkujo po slědach bywšeje železniskeje čaryTřělany maja dołhe a najebać bliskosć k městu samostatne stawizny. Hakle 1913 bu wjes Budyšinej přirjadowana. Tež w serbskich powěsćach je wjes swoje mjeno zwěčniła: hober Sprjewnik, kiž chcyše kłok a prok, kotrež běchu stari Serbja jemu zdźěłali, raz wuspytać, třěli kłok daloko na juh. A městno, z kotrehož bě třělił, rěka dźensa hišće Třělany.Připódla
W 2020 naćisnjenym koncepće města Budyšina za zelenišća a swobodne přestrjenje je předwidźane, zo so wokomiknje tróšku zanjechana kónčina něhdyšeje železnicy jako zelene pasmo nahódnoći. Tak chcedźa je mjez druhim bliskowočerstwjenišću Sprjewineho doła přizamknyć a kolesowarjam zwonka abo na kromje města zdobom wěsty a přijomny puć skićić.
Připódla
Myslimy-li na pućowanja, jewja so w myslach hnydom hory, doły abo łuki. Na kóždy pad njeskónčna přiroda.
Swědk serbskosće so do wsy wróćił
Na něhdyšej šuli w Rakojdach maja nětko kopiju nimale 150 lět stareje dwurěčneje tafle
Serbske wěnowanje twarca Pětra Simona z Lětonja, zapołožene do kasety, kiž bě za pěskowcowej taflu zamurjowana:
Staj Twoju nadźiju a dowěrjenje na Boha twojeho Knjeza!
Wašu šulu wobarnuj,
žohnuj wašich dźěći dźěło,
štož so wuči, požohnuj,
zo by wěčny wužitk měło,
wobdar wašoh wučerja,
z Božim duchom z wysoka.
Peter Simon z Lětonja
Bibliskej hronje „Bojosć teho Knjeza je spočatk mudrosće.“ (psalm 111,10) a „Lasset die Kindlein zu mir kommen und wehret ihnen nicht, denn solcher ist das Reich Gottes.“ (Mat 19,14) stejitej nětko zaso nad zachodom bywšeje šule w Rakojdach pola Barta. Dwuposchodowy dom (dźensa Rakojdźanska wjesna dróha 42) pochadźa z lěta 1878. Hižo dawno je šula z njeho wućahnyła, na čož so twarjenje do dźensnišeho jako bydlenski dom wužiwa. Zo běštej nad jeho zachodom něhdy serbske a němske hrono čitać, nichtó hižo njepomni. Lětsa, 6. awgusta, stej so nimale połdra lětstotka starej napismje na dom wróćiłoj.
Šulski twar z lěta 1878
Wuknješ-li rěč, maš ju w prěnim rjedźe rěčeć
Serbskej gymnaziastce lětsa na lětnjej šuli słowjanskeje rěče w Praze přebywałoj
Lětnja šula słowjanskeje rěče na Karlowej uniwersiće w Praze je so lětsa 65. raz wotměła. Z podpěru čěskeho knježerstwa maja młodźi Serbja składnosć, so na njej wobdźělić. Mnohe lěta hižo prócuje so Rěčny centrum WITAJ w Budyšinje wo to, zo bychu serbskich młodostnych za to wabili a jim šansy, kotrež su z wobdźělenjom zwjazane, wuwědomili. Kurs měri so na šulerjow, studentow, wědomostnje skutkowacych a za rěče zajimowanych z cyłeho swěta. Ze strony Serbow stej so lětušej maturantce Budyskeho Serbskeho gymnazija Lawrencija Hawšec a Aquina Žurec wobdźěliłoj. Milenka Rječcyna je so z Pančičansko-Kukowčanku Lawrenciju Hawšec rozmołwjała.
Kak sće scyła na ideju přišła, so za lětnju šulu přizjewić?
Z Thietmarom Mjezyborskim na jubilej Budyšina spominali
Thietmar Mjezyborski běše powědar, biskop a basnik. Wón bě swědk swojeho časa a je dźensnišim a přichodnym generacijam zawostajił žiwy wobraz 11. lětstotka.
Štóž je 1000. róčnicu wobstaća města Budyšina před 20 lětami sobu dožiwił, tomu měło mjeno Thietmar Mjezyborski (Merseburgski) woprawdźite zapřijeće być. Přetož měšćanski jubilej korjeni w jeho chronice. Mjeno Budyšin bu w lěće 1002 prěni króć naspomnjene. Budyski archiwowy zwjazk měješe tónle podawk za hódny, na swjedźeń před lětdźesatkomaj zhladować a nowe slědźenja wo Thietmarje předstajić.
Zajimawy poskitk dožiwili
W poslednim lěćnym prózdninskim tydźenju přeprosychmy sebi knjeni Móniku
Ošikowu z Budyskeho Serbskeho muzeja do Ralbičan horta. Zhromadnje ze swojej pomocnicu přiwjeze knjeni Ošikowa tójšto zajimaweho materiala z něhdyšeho
časa k wobhladanju a wuspytanju sobu. Z pomocu šudrawy, płokanskeho róšta a tołkača płokachmy drastu, runja našim wowkam w prjedawšich časach. Spěšnje dźěći spóznachu, kaž ćežke tehdom dźěło bě. Jako „wotpinanje" dujachu dźěći na kóncu mydliznowe pucherje, kotrež po cyłym hrajkanišću rejowachu. Tekst a fota: Jadwiga Nukowa
Dźěle katolskeje narodneje drasty dóstali
Dźěći dwurěčneje pěstowarnje z Pančic-Kukowa smědźa so nad nowymi dźělemi katolskeje narodneje drasty wjeselić. Tute je jim šwalča Petra Kupcyna
z Worklec (naprawo) přepodała. Nawodnica pěstowarnje Petra Bačcyna (srjedźa) kaž tež kubłarka Tereza Wajdlichec stej tohorunja zbožownej, wšako je nětko drasta za kwasny ćah zaso dospołna. Nowe wuhotowanje běše trěbne, dokelž běchu wěste dźěle dodźeržane abo prosće přemałe. Dźak słuša Załožbje za serbski lud, kotraž je naprawu spěchowała. Tekst a foto: Maik Brězan
Wosebity prózdninski dźeń!
Hurra, wołachu dźěći čerwjeneje skupiny Radworskeje katolskeje pěsto-
warnje „Alojs Andricki“ njedawno
w prózdninach, jako rěkaše, zo pućuja do Chelna. Po zhromadnej snědani so spěšnje zdrasćichu a podachu so pěši na puć. Ale
što dźěći w Chelnje wšitko wočakuje, to kubłarki hišće njepřeradźichu. Daloki puć wšitcy derje zmištrowachu. Jako po wsy
nóžkowachu, wuhladachu hižo wotdaloka Aniku. Na tutym dnju chce Anika mjenujcy skupinje pokazać, hdźe wona bydli. Jako prěnje předstaji dźěćom swojej dwě wowcy. Anika rozkładźe, zo jedna so wo wosebitu družinu kiž mjenuja so „kamerun-wowcy“. Skupina chce wědźeć, hač matej tež mjeno
a zhoni, zo rěkatej Lise-Lotte a Artur.
Nětko měješe Anika hišće wosebitu překwapjenku. Jeje psyca Sansa je mjenujcy pjeć młodźatow porodźiła. Jako dźěći w zahrodźe małke psyčki wuhladachu, běše wjeselo jara wulke. Hnydom so woni z nimi hrajkachu. Na pućowanskim dnju běše nimo toho jara horco a tak měješe Anika słódne napoje
přihotowane. Dźěći mějachu w zahrodźe tójšto móžnosćow so zabawjeć. Tak jěchachu
na drjewjanym konju abo hrajkachu sej
Witaj1. lětniko!
Kotre
zestajane
słowo
so tu pyta?
rjadownja
1a
Foto: SN/Hanka ŠěnecSerbska zakładna šula „Jurij Chěžka“ ChrósćicyWot
dypka
k dypkej
Fota: Torsten Kellermann
rjadownja 1b
z rjadowniskej
wučerku
Simone Engler
z rjadowniskej wučerku Mariju Ćěslinejz rjadowniskej wučerku Sabine Salowsky (naprawo)
a Regine Krahl (nalěwo)
rjadownja
1a
rjadownja 1c
z rjadowniskej
wučerku
Verena Lehmann
Myslička Wězo wjeselu so
nad wašimi wobrazami
wo šulskim zastupje. Přichodne tydźenje chcu
je tule wozjewić. Kak sće šulski zastup woswjećili? Waš Dźěćiznak.
Nowych datowych postajenjow dla
starši často rozsudźeja mjena swojich dźěći njewozjewić. Prosymy tuž našich čitarjow wo zrozumjenje.
Kulowska
Krabatowa zakładna šula
Štó abo što so tu chowa? Zwjazaj dypki w prawym rjedźe a wuslědź je.„Narodna drasta hordosć a předsudk“
„Narodna drasta hordosć a předsudk (Prevzetnost in pristranost narodne noše )“ je titul wustajeńcy Wuměłskeje galerije Maribor w Słowjenskej, kotraž bu tam 26. awgusta wotewrjena.
Wustajeńca pokazuje nimo serbskeje tež słowjensku a dansku narodnu drastu w fotach, rysowankach a mólbach. Etnografisko-dokumentariski dźěl wobohaćeja načasni wuměłcy – słowjenska molerka Tina Dobrajc, danska fotografka Trine Søndergaard a němski fotograf Eric Schütt. Hdyž posłužatej wuměłči z mólbami a fotami prowokantny element přehladki, wěnuje so wuměłc z fotami serbskich žonow, kotrež tradicionelnje wšědnje w narodnej drasće chodźa, bóle tomu měrnemu elementej. „Wšitcy třo wustajeńcu z aktualnymi prašenjemi, swojej naležnosću a refleksijemi wudospołnjeja a skića zdobom napjate wuměłske dožiwjenje.“
