Ze snadnej prócu wulki wuspěch na jewišću?
Serbske dźiwadło prezentuje prapremjernje kruch, kotremuž tči přeco hišće wjesna žurla w kosćach. Hornjoserbska inscenacija wostanje mało kompleksny bratr delnjoserbskeje wersije.
Swěca hasnje, ludźo womjelknu, swěcy na jewišću so zaswěća – wšo kaž po starym wašnju na hłownym jewišću NSLDź. Samo tematisce so dźiwadło ze swojej lětušej prapremjeru „Smjerć po štučkach“ předaloko preč wot znatych tematiskich polow njezwaži, abo snano tola? Kriminalka, to wšak je něšto noweho, to na deskach w Budyšinje hišće měli njejsmy. Znajmjeńša nic originarnje spisane. Błótowski krimi je Alexander Marusch specielnje za Budyske dźiwadło napisał, a to zhromadnje z něhdyšej dramaturgowku Madlenku Šołćic. Tak daloko, tak šwarnje a wuběrnje. Swoju tekstowu předłohu je Marusch tež sam hnydom inscenował. Někak eficientnje, haj, ale wězo tež někak strašnje. Zo so dramatikar jako režiser přejara w swojim fiktiwnym swěće zhubi, to so časćišo stawa, hač sej to čłowjek mysli. Maruschej je so tutón spagat radźił. Wón wobchadźa z tekstom, kotryž je napisał, tola na dosć kreatiwne wašnje.
Znowa čitała ... nowelu „Dźamilja“ wot Čingiza Ajtmatowa
W serbskej literaturje chowaja so mnohe drohoćinki, na kotrež je trjeba znowa skedźbnić, zo njebychu so pozabyli. Wotpowědne impulsy chce awtorka serbskim čitarkam a čitarjam
z rjadom „Znowa čitała“ dawać.
W lěće 1973 wuńdźe najznaćiše powědančko Čingiza Ajtmatowa, „Dźamilja“, w serbskej rěči, hromadźe z powědku „Brězyčka moja w čerwjenym rubišku“. Přełožiłoj staj powědce Kata Malinkowa a Beno Budar. Wobaj dalšej nakładaj (1982 a 2013) běštej za šulsku wučbu předwidźanej. Tež ja sym „Dźamilju“ w šulskim času, w abiturnym lětniku, čitała. Nětko, po wjace hač połsta lětach, sej powědku a dalše dźěła Ajtmatowa znowa wotkrywam.
Po puću do Chorwatskeje: Šibenik woła
Pobrjóh Jadranskeho morja w Chorwatskej maja mnozy za tajki z najbóle čistej wodu. Dale chwala sej bohatosć mórskeje ryby, wosebje wokoło małych a móličkich kupow. Tute su wosebje woblubowany cil dowolnikow.
Z mandźelskej smój wobzamknyłoj, zo so z dźowku do Šibenika podamoj. Zwonka regularneje sezony njeje na přibrjohu přewjele ludźi było, tak zo mějachmy při płuwanju w kristaločistej wodźe a zaběrje na přibrjohu wulke wjeselo. Blisko Šibenika je tójšto městnow z wulkimi a mjeńšimi kamjenjemi, z pěskom měšane, hdźež je přebytk wočerstwjacy. Bliske kupy turisća na mjeńšich čołmach abo wjetšej łódźi docpěja. W Šibeniku samym wabja krasne domy a twjerdźizny, so do stawiznow republiki Venedig podać. Wšelake muzeje, wobchody za suweněry a mnohe hosćency su dalša přičina toho, zo słuša město k najrjeńšim pućowanskim cilam po cyłej Chorwatskeje.
Kak su w pózdnim srjedźowěku w Budyšinje camprowali?
Archiwar Serbskeho kulturneho archiwa Měrćin Brycka storči we wobłuku swojeho dźěła na zajimawe historiske žórło wo camprowanju na žónskich póstnicach w Budyšinje:
Při camprowanju ćehnje skupina póstnicarjow dom wot domu a žada sej harujo, hudźo, spěwajo abo hrónčka přednošujo małe dariki abo přikuski (něm. Heischegang). W starych němskorěčnych žórłach pomjenuje so wony nałožk mjez druhim Semper, Zampern, Zemper(n) abo tež (nach dem) Semper/Zemper rennen. W pólšćinje eksistuje tež zapřijeće comber za podobny nałožk. A němske Zempern jako pomjenowanje tutoho nałožka namakamy na přikład tež w někotrych městach a wsach w Delnjej Łužicy, w anhaltskim regionje Stara marka abo we wjesce Dabrun južnje Wittenberga.
Potajnstwa póstniskeho časa
Koslowske „Žónske ze žabjaceho hata“ (Froschteichweiber) so z połnej paru na lětušu karnewalowu sezonu přihotuja. Katja Rauerowa wobdźěli so mjeztym 24. raz na Kulowskich póstnicach. Milenka Rječcyna je so z njej rozmołwjała.
Přeradźiće mi, w kotrym kostimje Was lětsa wumhladamy?
K. Rauerowa: Na žadyn pad. To je a wostanje naše potajnstwo – hač do soboty. Jenož tak wjele móžu rjec: Naše kostimy maja swój raz. Smy dźiwje a chcemy so wucychnować, smy žónske ze žabjaceho hata.
Kelko žonow so w skupinje angažuja?
K. Rauerowa: Lětsa wobdźěla so 13 žonow a młodych holcow na póstniskim přećahu sobotu a róžowu póndźelu w Kulowje. W cyłku pak smy samo 16. Holca, kotraž chce so nam přizamknyć, dyrbi znajmjeńša 16 lět stara być. Lětsa je tuž prěni raz moja dźowka Anastasia pódla.
Kak so poprawom na sezonu přihotujeće?
K. Rauerowa: Zetkamy so prěni raz 11.11., potom měsačnje jónu abo dwójce, a to stajnje pola druheje čłonki našeje skupiny. To mamy składnosć na kostimach dźěłać, bjesadować a sej dobre kuski popřeć. K tomu słuša wězo tež, zo sej wotpowědnje kostimej nowe hrónčka wumyslimy. Ně, tež te wam njepřeradźu.
„Skerje sto tysac lutkow hač Serbow“
Jan Malink je nowe serbske „bajowe hibanje“ analyzował – što rewitalizacija mytologije našemu ludej přinjese?
Za zběrku esejow „Quo vadis, Serbstwo“ sće napisał tekst z napismom „Nawrót lutkow“. Jedna z Wašich markantnych sadow je: „Dźeń a bóle su mytiske bytosće w zjawnosći prezentne, hačrunjež su so časy, w kotrychž běchu ludźo wo eksistency lutkow, zmijow a připołdnicy přeswědčeni, dawno minyli.“ Kak sće na tutu trochu zboka ležacu temu přišoł?
J. Malink: W zańdźenych lětach sym na swojich jězbach po Łužicy při najwšelakorišich składnosćach na serbske bajowe postawy storčił. Kóžde lěto jich ličba přiběraše. Naposledk přidruži so Kralowski puć wokoło hory Lubin. To zbudźi moje spodźiwanje, z kotrehož wurosće prašenje za přičinami tajkeho hibanja. Hdyž dóstach přeprošenje, so na esejowym zwjazku z přinoškom wobdźělić, sej prajich: Derje, tak budu tutu temu wobdźěłać. To mje tež tohodla zajimowaše, dokelž znajach baju wo tym, zo so lutki do swojich jamow wróćo sćahnychu, hdyž započachu na cyrkwinskich wěžach zwony zwonić. Čehodla, to bě dalše prašenje, so nětko zaso nawróća?
Wotkrywanske pućowanje po Budyskim měšćanskim dźělu Židowje
Štóž chce sej zajimawostki wokoło Budyskeho měšćanskeho dźěla Židow wotkryć, nańdźe je w nowowudaću Wolfganga Eggertha „Die Seidau - von der Gemeinde zum Stadtteil“.
Drastowědnik, ludowy wuměłc, braška ...
Serbski muzej w Choćebuzu na Serba Helmuta Kurja z Blunja spominał
Z filmowym popołdnjom je Serbski muzej w Choćebuzu njedawno Serba Helmuta Kurja (1935-2023) počesćił. Mjez přihladowarjemi zbliska a zdaloka je lěta 1997 za mdr nastata dokumentacija „Kurjowy dwór“ Petera Rochi wjele dopomnjenkow zbudźiła.
Grodkowscy camprowarjo
Kaž w dawnych časach su tež lětsa w něhdy serbskich wjeskach kołowokoło Grodka spočatk februara mócnje camprowali. Wjeski Wjaska (Weskow), Łojow (Groß Luja) a Lěsk (Lieskau) wšak su dawno do města zagmejnowane.
Přećah camprowarjow we Wjasce organizuje hižo lěta dołho tamniša dobrowólna wohnjowa wobora. Jeje nawodnica Linda Gottschalk běše hladajo na wulku ličbu camprowarjow cyle zbožowna: „Camprowanje docpěje tu mjeztym dimensiju ludoweho swjedźenja“, wona zwěsći. Hižo wot ranja běše něhdźe 40 camprowarjow po puću a hač do připołdnja so jim dalši přidružichu a to nic jenož – kaž po starym wašnju – mužojo, ale tež dźěći a žony. „Wječor běchmy potom nimale sto ludźi. Z nałožkom skrućamy wjesnu zhromadnosć“, wobrornica doda. Hladajo na hudźbne wobrubjenje Wjaskowscy camprowarjo žane starosće nimaja, wšako bydla hudźbnicy Grodkowskeje dujerskeje gildy we wsy.
