Zasłužbni prócowarjo wuznamjenjeni

pjatk, 27. oktobera 2023 spisane wot:

Dwěmaj skupinomaj a dźewjeć wosobam je Domowina lětsa myto za čestnohamtski angažement na dobro Serbow spožčiła

Basnik Milan Hrabal a stawiznar dr. Pětš Šurman staj lětušej lawreataj, kotrymajž je Domowina swoje najwyše wuznamjenjenje za čestnohamtske dźěło na dobro serbskeho luda – Myto Domowiny – na swjatočnym zarjadowanju w Serbskim domje spožčiła. Towarstwo přećelow Serbow (SPL) z Prahi je we Warnoćicach bydlaceho Milana Hrabala za tute myto namjetowało. Wón je čłon čěskeho PEN kluba, Zwjazka serbskich wuměłcow a sobustaw předsydstwa SPL. Hižo w młodych lětach bě so z Warnočanskimi Serbami zetkawał, wosebje z grafikarku Hanku Krawcec. Milan Hrabal chce Łužicu a Serbow do detaila zeznać, chce serbske žiwjenje dodnić. Hižo přez lětdźesatki njeje jenož jako čěsko-serbski přełožowar, ale tež jako basnik aktiwny, kotryž tež w serbskej rěči publikuje. Jeho najnowša wušła kniha je zběrka „Domluvená šifra“.

„Wuchadźišćo identity je region“

pjatk, 27. oktobera 2023 spisane wot:

Wobdźělnicy wuprawy do wuchodneje Belgiskeje wo samozarjadnistwje zhonili a nad rěku Maas přećelske styki nawjazali

Alexander Louvet so mjerza. Fotograf a wuměłc žane zrozumjenje nima, zo je předwječor runje francosce rěčaca skupina na jazzowym koncerće w kinje městačka St. Vith wustupiła. Při rańšim piwku dźeń pozdźišo rjekny, zo je tež w Němskorěčnym zhromadźenstwje tójšto wuměłcow, kotřiž bychu wony koncert naročnje wuhotowali. „To su naše pjenjezy. Čehodla maja francosce rěčacy lěpšinu z toho měć?“, so wón praša.

Epizoda to nimale na kóncu přebytka skupiny z čłonami Serbskeho sejma a ludźimi, kotřiž so za samozarjadnistwo na dobro kulturneje a kubłanskeje awtonomije zajimuja. Woni přebywachu kónc septembra we wuchodnej Belgiskej. Epizoda pak wuwědomi, zo je tež tam wobstejnosćow, kotrež kritiku zbudźeja.

Kraj biblije w Oberlichtenauwje

pjatk, 27. oktobera 2023 spisane wot:

Městnosć połna dohladow do židowskeje wěry a kultury

Hižo wjace hač 70 000 ludźi je muzej Kraj biblije w Oberlichtenauwje blisko Kamjenca wopytało. Čas pandemije su zamołwići jara efektiwnje wužili a teren z tójšto nowymi elementami ­wobohaćili, mjez druhim z miniaturnej synagogu.

Dźesać Božich kaznjow w hebrejšćinje na dwěmaj drjewjanymaj tafličkomaj. Křinja, w kotrejž leži thora, swjate pismo Židow kaž tež porst za čitanje thory (hebrejsce: jad). Pódla steji sydomručny swěčnik – swědk bibliskeje stawizny Genezis. W pozadku krasne, we wšelakich barbach pomolowane wokno. Tutón napohlad dožiwja wopytowar Kraja biblije w Oberlichtenauwje.

Spodźiwne zwuki klinča ze šmóratka, sy-li z Tobiasom Čižikom po puću. Štóž je w socialnych syćach přizjewjeny, je znaje. Kóždy hinak klinči, hač Facebook, Instagram, TikTok abo whatsapp – brr, bzzz, biiip abo klingo. Na kóždy pad je to znamjo, zo něchtó druhi na swěće něšto wozjewi. Tobias Čižik so tomu njewobara, wšako je sam w socialnych ­medijach prezentny. Wosobinsce drje mało, tola za swoje předewzaće – Kulturny centrum Krabatowy młyn Čorny Chołmc. Milenka Rječcyna je so z jednaćelom zarjadnišća rozmołwjała.

Kotru hódnotu přicpěwaće tutomu wob­łukej nowych medijow?

T. Čižik: Mam kanale za dobru šansu, na jednore wašnje mnohich ludźi docpěwać. Zdobom budźiš ze swojimi posyłkami zajim cilowych skupin, kotrež chceš chětř narěčeć. Za to njeje trjeba wjele přihota. Posłužujemy zajimcow na Facebooku, Instagramje a na našej internetnej stronje .

To pak dawno wšitke kanale njejsu, kotrež dźensa k dispoziciji steja. Wobmjezujeće so z wotpohladom?

Rěč wutroby

pjatk, 13. oktobera 2023 spisane wot:
Nimo naprašnikow wuhódnoćichu tež komentary, kajkež wopytowarjo wustajeńcy na wotpowědnje spřihotowanej sćěnje zawostajichu.

Wustajeńca „Čej’ da sy?“ Budyskeho Serbskeho muzeja so 22. oktobra zakónči W tym zwisku chcemy so hišće raz wuslědkam naprašnikow k serbskej identiće wěnować.

Skupina Serbska reja je po cyłej Łužicy z rady witanym hosćom. Štož hnydom napadnje: Čłon skupiny Gregor Kliem hudźi na dosć njewšědnym instrumenće. Tón njeje serbski, hodźi so pak derje za serbsku hudźbu.

Nykkelharpa, kotrejž w Němskej tež klučowa fidla (Schlüsselfidel) rěkaja, je smyčkowy instrument. Truny so mechanisce z pomocu tastow (klučow) skrótša, kaž Wikipedija wě. Zo by nykkelharpa prawje derje klinčała, wužiwa herc hudźenc (Bogen).

Gregor Kliem je so hižo jako student w Lipsku za folklornu hudźbu zajimował. Tuž wopytuje tójšto festiwalow, kotrež so hudźbnemu žanrej folk wěnuja. Připa­dnje je wón blisko Lipska skutkowacu twarču instrumentow zeznał. Wona zaběra so ze stawiznami instrumentow a formami hudźenja na nich.

Su wjeseli, zo je maja

pjatk, 13. oktobera 2023 spisane wot:

Radworske hrajkanišćo je jara woblubowane – mjez dźěćimi a staršimi

Jónu wotkryte, ma hrajkanišćo za dźěćo runjewon dźiwotwornu přićahliwosć, wšako je to rum, w kotrymž móže wone tež woprawdźe „cyle dźěćo“ być. Hač na čumpjelach abo na suwadle, na krosnowanskich naprawach abo sej w pěsku hrajkajo: Za dźěćo je hrajkanišćo městno dožiwjenja a dyrdomdeja. So dźiwje hibać a z ćěłom eksperimentować, swoje mocy měrić, swoju wušiknosć wuspytać, swoju fantaziju na nowe šćežki pósłać – to, a hišće wjele wjace, je tu móžne. To najrjeńše při tym: Staršej njeswaritaj, womazaš-li sej swoje drasty. Nimo toho pak ma hrajkanišćo tež wažnu socialnu funkciju – wšako hrajka so najlěpje w inspirěrowacej towaršnosći. Nic pak wuwzaćnje za dźěći – tež za staršich je wone městno zetkawanja a zhromadnosće.

Wjesne zetkanišćo za wšěch

pjatk, 13. oktobera 2023 spisane wot:

Wosom wjeskow, pjeć hrajkanišćow – tajka je situacija w Bóšičanskej gmejnje. Milenka Rječcyna je so z wjesnjanostu Stanijom Ryćerjom (rjemjesło Bóšicy) rozmołwjała.

Čehodla je so gmejna wo to prócowała, hrajkanišća twarić?

S. Ryćer: Nimamy w našich wsach hewak hižo wjele, štož móhli swójby wužiwać. Na přikład pobrachuja nam małe wjesne předawanišća. Z hrajkanišćemi pak je powabk, zo młode swójby do našich wsow ćahnu.

W kotrych wsach hrajkanišćo maće a štó so wo nje stara?

S. Ryćer: We Wětrowje-sydlišćo hrajkanišćo mějachu. Te pak běše dodźeržane. Tuž smy nowe nastajili. Podobnje bě to w Jaseńcy. Dalše mamy w Nowej Jaseńcy, w Nowym Łusču a starym Wětrowje. Sym přewšo wjesoły, zo so přewažnje wobydlerjo wo hrajkanišća staraja. Wosebje aktiwni su młodźi starši w Jaseńcy.

Hdźe je gmejna hrajkanišća twariła? Na kotre wašnje su wone financowane?

W mnohich gmejnach Hornjeje Łužicy mamy rjane a přirodźe bliske hrajkanišća. Cyle wosebite hrajkanišćo w Budestecach njeje mnohim swójbam nažel jako wulětnišćo znate, byrnjež runje w nazymje tamniša wokolina za pućowanja woblubowana była. Přirodźe bliske hrajkanišćo leži njedaloko ewangelskeje cyrkwje a je z płotom wobdate. Wosebje małe dźěći móža na hórce, na tam kruće zatwarjenych zdónkach, balansować a so na druhe wašnje wucychnować. Tež počasy móža dźěći tu derje dožiwjeć, wšako je hrajkanišćo z rostlinami wosadźene, kotrež su jim přiměrjene. Samo při hubjenym wjedrje so wopyt na tutym hrajkanišću wudani, dokelž je wjetšina tam nastajenych nastrojow tež při mokrym wjedrje atraktiwna.

Dźesać rěčnych kaznjow

pjatk, 13. oktobera 2023 spisane wot:

Našu maćeršćinu sej často přemało wažimy. Rěčimy njerodnu serbšćinu z němskimi požčonkami abo mjezsobu němcujemy. Mamy pak na druhej stronje tójšto noworěčnikow a wuknjacych, kotřiž so ze zahoritosću a wutrajnosću prócuja serbować. Tule­ podawamy pokiwy Katalanow - mjeńšinoweho luda w Španiskej, Južnej Francoskej a Sardiniskej, hdźež dwurěčnosć derje funguje. Město „katalanšćina“ steji „serbšćina“, město „španišćina“ pak „něm­čina“.

1. Rěč serbsce při kóždej składnosći, wosebje ze swójbu a přećelemi. Spytaj rěčeć serbsce z ludźimi, kotřiž rozumja serbsce, byrnjež zwučena/y był, z nimi němsce powědać.

2. Budź zdwórliwa/y k tym, kotřiž rěča hinašu rěč, ale wobstawaj na tym, zo wopokazuja woni samsny respekt twojej rěči napřećo.

3. Rěč serbsce ze wšěmi: na hasy, telefonujo, na dźěle a druhdźe. Jelizo će druha wosoba rozumi, wostań při serbšćinje, byrnjež dóstał/a němsku wotmołwu.

4. Pozbudźuj swojich swójbnych, kotřiž serbšćinu hač dotal dospołnje njerozumja – rěč pomału a wujasnjuj trěbne wopřijeća.

Serbska debata

nowostki LND