„ChatGPT, napisaj mi prošu pojednanje wo serbskim wuměłstwje! Podaj mi najwažniše schodźenki jednoho wědomostneho dźěła wo serbskich stawiznach mjez swětowymaj wójnomaj.“ To stej dwě z kopicy naprašowanjow, z kotrymiž bywa najnowši wjeršk kumštneje inteligency – ChatGPT – konfrontowany. ChatGPT wjele wě: wo wuměłstwje, wo połoženju serbskeju rěčow, znaje Jana Skalu, Róžu Domašcynu a Jurja Brězana a najwažniše schodźenki we wuwiću serbskeje literatury a serbskich stawiznow.

ChatGPT njewotmołwja na prašenja, kotrež zwisuja z wosobami (na př. kak stary sy), njeposrědkuje měnjenja (na př. što wo žiwjenju měniš), ale wo faktach. Zamóže činitosće tak zaplesć, zo nastanje zrozumliwy tekst – tuchwilu w rěčach z wulkej ličbu rěčacych, kaž jendźelšćinje a němčinje.

Łužiski park błudźenkow na kromje Wochoz mjeztym 20 lět zajimcam zbliska a zdaloka woblubowany wulětny cil

„Je so poradźiło, stajić milowy stołp w stawiznach rekultiwacije łužiskeje brunicy.“ To běchu słowa tehdyšeho předstejićerja Vattenfall Europe, prof. dr. Kurta Häge, na wotewrjenskej swjatočnosći Łužiskeho parka błudźenkow 1. meje 2003 we Wochozach. Wón bě tehdy hižo přeswědčeny, zo je tu „prawdźepodobnje kćějaca krajina“ nastała.

Wjes w holi, hdźež skutkowaše sobuzałožer Domowiny Bogumił Šwjela w lětach 1908–1913 jako wikar, je so w minjenymaj dwěmaj lětdźesatkomaj swo­jeho njewšědneho susoda dla z wo­prawdźitym wopytowarskim magnetom w srjedźnej Łužicy stała. Hižo naspomnjenu kćějatu krajinu móža zajimcy zbliska a zdaloka wot nalěća hač do nazymy wobdźiwać. A čim rjeńše a słónčniše wjedro je, ćim połniše su parkowanišćo před wrotami parka a pućiki na jeho mjeztym 20 hektarow wulkim terenje.

Telko zapustowych ćahow kaž lětsa dotal hišće na wsach a w městach Delnjeje Łužicy njebyło

Lětsa móžachu w Hornjej Łužicy při křižerjach, najwoblubowanišim serbskim křesćanskim nałožku, z dohromady 1 378 křižerjemi w dźewjeć procesionach na jara dobru bilancu zhladować. Ale tež w Delnjej Łužicy maja ­podobnu, přewšo dobru powěsć. Tu je ­zapust najrozšěrjeniši serbski ludowy ­nałožk, wobstejacy z třoch dźělow. Su to młodźinski zapust z ćahom, muski zapust za woženjenych, staršich a nic na­posledk camprowanje. Camprowanje pěstuja zdobom wokoło Wojerec a Slepoho. Ale runje tak tež w kónčinach Brani­borskeje, kotrež wjace do nětčišeho oficialneho serbskeho sydlenskeho ruma njesłušeja.

Sym Jadwiga a dźěłach lěto w Grjekskej. Loni kónc měrca požadach so pola ­organizacije DJiA wo to, wukonjeć ­dobrowólne socialne lěto. Cyły projekt na kupje Rhodos bě němska žona ­Rose Pakakis organizowała.

Dokładnje dźěłach dźesać měsacow w starowni a w domje za zbrašenych dorosćenych a dwaj měsacaj w domje za zbrašene dźěći. Wo dźěsćowni chcu wam w třećim dźělu přinoška rozprawjeć.

Husto starši zbrašene dźěći cyle jednorje w domje wotedachu a je nihdy nje­wopytachu. Štóž měješe zbrašene dźěćo w swójbje, běše z towaršnosće a wšědneho žiwjenja wuzamknjeny. Tohodla je zbrašene dźěćo často wulke potajnstwo potrjechenych swójbow a so w dźěsćownjach woteda. Zbrašene dźěći wotrosćechu tam bjez lubosće a přichilnosće. Tak běchu do jstwy zamknjena a njemějachu ani łožo. Tohorunja socialny kontakt nje­znajachu. Nimo toho njeměješe dźěsćownja dosahacu pjenježnu podpěru, čehoždla njebě móžno dźěći spěchować a lěkować. Potrjecheni běchu na kromje towaršnosće žiwi.

Jónkrótny a mnohostronski

pjatk, 12. meje 2023 spisane wot:

Złokomorowski jězor swjeći swoje 50ćiny. Wón je wažne wočerstwjenišćo regiona a wuchadźišćo dźensnišeje łužiskeje jězoriny.

Hižo spočatk 60tych lět měješe krajinowy architekt Otto Rindt (1906–1994) daloko sahacu wiziju: Wón chcyše Złokomorowski, Lejnjanski, Parcowski, Sedlišćanski a Rański jězor do „rjećaza“ zwjazać a tak zwisowace łódźnistwo na nich zmóžnić. Mnoho angažowanych ludźi je na tym dźěłało a wiziju zrealizowało. Rjećaz jězorow – „łužiska jězorina“ – wupřestrěwa so dźensa samo hač k Sprjewinodołskemu jězorej. Wuchadźišćo wšeho pak je 1973 wotewrjeny Złokomorowski jězor. Składnostnje 50lětneho wobstaća jězora porěča ­Andreas Kirschke z Danu Hüttner, re­ferentku za nowinarstwo a marketing zaměroweho zwjazka Łužiska jězorina Braniborskeje, wo stawiznach a wuwiću wódnišća.

Kak je Złokomorowski jězor nastał?

We wosebitej idylce steji najmjeńši młyn Němskeje na Wjewjerčkowym dnje ­(Eich­hörnchengrund) pola Gauernitza, w gmejnje Klipphausen mjez Drježdźanami a Mišnom. Nimale kilometer wot Łobja zdaleny znaja jón mnozy tež po mjenje jeho twarca jako Schulzec młyn.

Wuměłstwowy moler a restawrator Günther Schulze z Coswiga je młyn wot lěta 1968 do 1973 w měritku 1:5 natwarił jako napodobnjenje Lehmannec młyna z tehdyšeje na młyny bohateje wokoliny.

Přeco hižo běše twarc tutu technisku sensaciju modelotwara nad Gauernitzowej rěčku zjawnosći spřistupnjał. Runje to pak po jeho smjerći w lěće 2001 wosom dołhich lět móžno njebě.

"Elements of Bach"

pjatk, 05. meje 2023 spisane wot:
foće: Antje Kröger (Pressefotos)„Listonoš bě mi wosom wulkich pakćikow z mojimi CDjemi přinjesł a to bě njesměrnje přemóžace začuće”

23lětny Johannes Kral pochadźa z Dobra­nec pola Hodźija. Po maturje na Serbskim gymnaziju w Budyšinje poda so wón na studij cyrkwinskeje hudźby a dirigowanja or­chestra na Lipšćanskej Wysokej šuli za hudźbu a dźiwadło „Felix Mendelssohn Bartholdy“. Paralelnje k swojemu studijej je młody Serb w tu-a wukraju koncertował, mjez ­druhim samo w přewšo znatej Londonskej Westminster Abbey. Wobdźělił je so mjez druhim na 3. mjezynarodnym Kurta Boßlerowym wubědźowanju na pišćelach w Freiburgu, 6. mjezynarodnym wubědźo­wanju pišćelow wo myto Eberharda Walckera w Schrambergu, 8. mjezynarodnym sewjeroirskim pišćelowym wubědźowanju w Armaghu a na 8. mjezynarodnym wubědźowanju Gottfrieda Silbermannowych pišćelow w Freibergu. Njedawno wozjewi swój prěni album, wo kotrymž je so Jan Bogusz nadrobnišo z nim rozmołwjał.

Kak je scyła ideja nastała, swójski album ­wozjewić?

Fota: mia-katarina hrjehorjec (8),

Bianka šeferowa (1), Feliks haza (3),

matijas bulank (2) Rafael Ledźbor (2)



Pjatk, 5. meje 2023
 SERBSKE NOWINY – KÓNCTYDŹENSKA PŘIŁOHA
Křižerjo su lětsa hladajo na wjedro zbožo měli a tež wo wulkich njezbo­žach bohudźak ničo słyšeć njebě. Wjac hač 1300 muži bě so zaso na konja sydnyło, zo bychu wjesołe poselstwo wozjewjeli – mjez nimi wjele nowačkow. Jurij Bjeńš

Wšojedne hač w Chrósćicach, Radworju, Njebjelčicach, Ralbicach abo Kulowje – serbska dekanatna młodźina je w póstnym času dopokazała, zo je chětro prezentna a na serbskim wosadnym žiwjenju aktiwnje wobdźělena. W mjenowanych wsach su so nócne modlenja přewjedli a po tym diskusijne koła, přednoški abo sportowe podawki. Wosebity wjeršk běše spočatk apryla křižowy puć młodźiny w Pěskecach, na kotrymž so wulka syła serbskorěčnych holcow a hólcow wobdźěli. Tekst a foće: Mia-Katarina Hrjehorjec

Serbska debata

nowostki LND