Čas žiwjenja sej swojeho serbskeho pochada wědoma była
„Mała, čiła, tež rozwažowaca žona wobstaruje dom a zahrodu, pleńči sykorki runje tak kaž wroble, wari a pječe wurjadnje, wopytuje a pohosća swoje štyri dźěći, wnučki, přećelow. Ale ,připódla‘ tež hišće knihi pisa, před lětami na přikład ,Der Hügel vor der Stadt‘ wo wurywankach na Wowčej horje pola Budyšina. Tež wšitke jeje listy čitaš kaž powědančka.“ Tak pisaše k 80. narodninam Tiny Schulze-Gerlach jeje přećelka Lora Kowarjowa, kolegina-spisowaćelka a přełožowarka.
Kak z Leninom wobchadźeć?
Basnik a bojownik
Benedikt Dyrlich budźe přichodnu wutoru 70 lět
Zbytne wuznaće
Benedikt Dyrlich
Na kruchaj! syk truhnył njebě
Měsačk wot suknje słónca
Złamał njebě poprjanc Europa:
Tam zapad tu wuchod
Přez mje zjědźe sekery lico:
Jedna ruka noha poł hłowy
Placnychu wo zdónk pralipy
Rostu z drjewom z klina
Maćerje: hłuboka studnja
Tamna połka ćěła
Pójsny so na žorawja křidle
Ćehnje smorže jej kóžde žórło
Do swěta njewěrnych sonow
Sym ludźik kiž lećeć dyrbi
Sym ludźik kiž korjeń trjeba
Tradam polaritu
ze zběrki „W paslach“ (1986)
Wobšěrny přehlad wo stawiznach Ruskeje rewolucije a Sowjetskeho ...
W swojej knize „Das Haus der Regierung“ wotkrywa nam Jurij Sljozkin (Yuri Slezkine) nimale sto lět stawiznow: Wone sahaja hač ke korjenjam socialistisko-komunistiskich hibanjow a wottam hač k dobje po Druhej swětowej wójnje. Podtitul publikacije z lěta 2018 „Eine Saga der Russischen Revolution“ njeje na žadyn pad přehnaty.
63lětny awtor Jurij Sljozkin je rusko-židowskeho pochada – rodźeny w Sowjetskim zwjazku – a wuči dźensa jako profesor stawiznow w Kaliforniskej. Po studiju na filologiskej fakulće Moskowskeje Uniwersity Lomonosowa bě wón wupućował.
Kniha Sljozkina je rozrjadowana do třoch zwjazkow z dohromady šěsć dźělemi, kotrež wobsteja z 33 kapitlow. K tomu mamy epilog, předsłowo a přiwěšk z registerskim aparatom. Titule jednotliwych dźělow knihi su wědomje po wotběhu jedneje wumóženskeje stawizny natwarjene.
Són wo čłowjeku noweho typa
Šešerjačk a Šešerjawka
K stawizničce prěnjeju wobrazoweju knižkow w serbskej rěči
Šešerjawka
Trundlata a włosata,
Šešerjawka mazana,
Tajka Šołćic Kata běše,
Do šule rad njechodźeše.
Pře wšě płoty lětaše,
Přez přěrowy skakaše,
Na wšěch hozdźach wona běše
Staršimaj so njelubješe.
Hladaj, wok’ło hata je,
Wobłoženje sčinjene,
Na nje Kata zalěze,
Holčisko, to njedušne!
Ale ach, ow njezbože,
Překuli so do łuže!
Žaba wótře zarjechta
A so na bok wuchowa.
Woboje zawěsće znajeće!? Prěnjej wobrazowej knižce w serbskej rěči za šulske dźěći. Štó wšo njeje wo nimaj hižo pisał: Rudolf Jenč 1960 w „Stawiznach serbskeho pismowstwa“, „wudawarjo“ 1988 w mjezysłowje k nowoćišćej SWW jako ćeńki zešiwk, w Płomjenju 1990 Hańža Winarjec-Orsesowa, M. J. Nuk a Jurij Łušćanski 1994 a 1995 w Serbskich Nowinach, ja sam a Hinc Nagel w Lětopisu 1995 a 2001, Ruth Thiemannowa, Rajner Janec a Ingrid Juršikowa w Serbskich Nowinach 1997, 2003 a 2004, Pětš Janaš 2000 w Frankfurtskej Struwwelpost a skónčnje Dorothea Šołćina 2004 w dosłowje k wudaću přebasnjenja originalneho Hoffmannoweho Struwwelpetera.
Mały zwuk z wulkimi konsekwencemi
Wopřijeće „avatar“ jewi so tule jako terminus technicus. We fachowej rěči indologije kaž tež nabožnych wědomosćow wopisuje hesło wšelake manifestacije boha resp. inkarnacije duše po předstawje hinduizma. Po tym modelu „pućuje“ wosobina wot žiwocha k žiwochej resp. wot tak mjenowaneje entity k entiće. Dalša interpretacija je, zo „zalěze sej“ bójske wědomje do swětneho ćěła. Wobkedźbujo ličbowu mystiku a z njej zwisowacu kosmologiju hinduizma to naposledk rěka, zo je kóžda/kóždy hižo wšitko a kóžda/kóždy był.
Jendźelšćina, kotruž prof. Wink we wšitkich swojich inkarnacijach nałožuje, je mjeztym dominowaca rěč wědomosće. Přiběrajcy wona bjez gramatiskeho genusa wuńdźe. Wotpowědnje so „avatar“ tu takrjec njezeserbšćeny a njesplažny wužiwa.
W tutej kolumnje powědaja štyrjo redakciji SN znaći mjezynarodni awtorojo, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Witajće do templa wuměłstwa!
50 milionow eurow za wobnowjenje galerije starych mištrow nałožili
Wuměłscy eksperća a fachowcy za wustajeńcy su so wo to starali, zo so Semperowa galerija w nowym swětle błyšći. Telko dźiwa a požitka tu hižo dołho wjace dožiwił njejsy. Galerija starych mištrow bě drje hižo přeco něšto cyle wosebiteho. Hačrunjež tam snano zyma abo trochu ćěmno było, hač wopyta ju wjele abo mało ludźi – galerija wosta stajna městnosć wosebiteje wabiwosće. Nětko pak je wustajenišćo hišće wyši schodźenk docpěło.
Załožena wot sakskich kralow słuša zběrka k najsławnišim a najwoblubowanišim na swěće. Mjez druhim tohodla, zo žane rubježniske wuměłstwo njewopřijima. Wšitke eksponaty su prawdosćiwje a wěcywustojnje nabyte abo darjene, a hižo za čas kralow běchu zjawnosći přistupne. Snano je to tež přičina, čehoždla su kralojo w Sakskej chětro woblubowani. Woni běchu so stajnje sylnje za kulturu zasadźeli. Jeničce knježeše-li wójna abo wulka woda, zběrku zawrěchu. A wšitcy so wo wobstatk starosćachu.
Słuša k najsławnišim a najwoblubowanišim na swěće
Škoda wo prócu a papjeru!
„Bautzen – Glanz und Tragik einer ostdeutschen Stadt“ rěka kniha Heidelbergčana Hansa-Jörga Staehle. Budyšan Robert Maćij je sej ju wobhladał a přečitał.
Čehodla Budyšin dźensa tajki je, kajkiž nastupajo „měšćansku struchłosć“, komercializaciju zjawnosće a politiskeho pačenja je? Tomu chce so w nakładnistwje „regionalkultur“ wušła kniha „Bautzen – Glanz und Tragik einer ostdeutschen Stadt“ wěnować. Hans-Jörg Staehle njeje ju jenož napisał, wuhotował, sadźbu zestajał, wobrazy fotografował abo fotomontaže stajał, ale najskerje, kaž je w tym nakładnistwje z wašnjom, wudaće ze swójskeje kapsy zapłaćił. W partnerskim měsće Budyšina Heidelbergu bydlacy a z rodźenej Budyšanku (ze serbsko-němskimi korjenjemi) zmandźeleny Staehle sej mysli, zo je trjeba na přikładźe Budyšina rozswětlić, što w Budyšinje, w bywšej NDR, w zjednoćenej Němskej a po cyłym swěće wopak běži. To docyła tak njezajimawa mysl njeje, dokelž mamy w sprjewinym měsće wšelake hišće bóle přiwótřene konstelacije hač druhdźe. Tomule narokej pak awtor lědma wotpowěduje a hnydom na wšelakich runinach zwrěšći.
„Armin Mueller-Stahl –lět swobody“
„Armin Mueller-Stahl – lět swobody“ rěka wustajeńca swětoznateho dźiwadźelnika, kotraž je wobrazowuměłski přinošk k lětušim Lessingowym akcentam w Kamjenskej Słodarni.
Wjele mjezynarodneje kedźbnosće je Lessingowe město hnydom na so sćahnyło, jako bu znate, zo chce Armin Mueller-Stahl sam na wotewrjenju swojeje přehladki přitomny być. Hižo loni bě wón swoje mólby Kamjenskemu publikumej w tamnišim sakralnym muzeju swj. Hany pod hesłom „Wo basnikach a swjatych“ předstajił, tehdy wšak sam tam njebě. Na wotewrjenje lětušeje wustajeńcy w Słodarni pak přichwata jara wjele lubowarjow wuměłstwa do měšćanskeho dźiwadła. Hladajo na hoberski nawal bě to runje prawy rozsud.
Wowka w nim zahoritosć za molowanje rozpaliła
Serbski Žylow w srjedźišću
Serbska pratyja 2020 wěnuje so předewšěm wosadnej wsy Žylow, wopominacej lětsa 720. róčnicu prěnjeho naspomnjenja sydlišća na kromje Błótow. Na titulnej stronje wuhladamy wobraz wo jěcharjach po puću na łapanje kokota; před nimi kroča holcy w delnjoserbskej narodnej drasće z wěncomaj za dobyćerjow, a w pozadku widźimy Žylowski Boži dom. Na zadnjej stronje je foto jěchacych pachołow při hajenju žnjenskeho nałožka. Fotowa reportaža Tomasa Kläbera předstaja na dźewjeć barbnych fotach zwučowanje Žylowskeje wohnjoweje wobory a pěstowanje nałožkow, kaž stej to camprowanje a mejestajenje.
Jara zajimawy je přinošk wo Gräbigojc swójbje, kotraž po generacijach hižo 400 lět w Žylowje bydli. Awtor Gerat Gräbig bě wobšěrnje we wosadnym cyrkwinskim archiwje slědźił a nimo toho stare swójbne fota a wujimkaj wo Gräbigojc z Casnika dodał. Z tójšto wurězkow zestajenej nastawkaj skićitej přehlad wo wšelakich podawkach wjesneho žiwjenja wot lěta 1854 do 1918 a dale hač do 1933. Tajka mała chronika njeje jenož wjesnjanam jara infomatiwna a powučna.
