Kniha za dźensa rěčne měritko
Erwin Hanuš swoju žiwjensku „woklapnicu“ spisał
Zo mnohe sławne a znate wosobiny – spěwarki a spěwarjo, politikarjo, sportowcy a dalši – swoje žiwjenje a skutkowanje w často tołstych knihach wopisuja (chiba sej je samo wot druhich napisać dadźa), njeje ničo wosebiteho. Zo pak tole tež serbske wosobiny činja, je so dotal jenož porědko stało. W Delnjej Łužicy je to mjez druhimi činił farar Herbert Nowak. Hižo wot lěta 1991 móžemy pod titulom „Moje pocynki a njepocynki – Dopomnjeńki ze sedym lětźasetkow“, wušłe w LND, wjele z jeho žiwjenja zhonić, po tym zo běše hižo do toho w dlěšej seriji mnohe zajimawe podawki a nazhonjenja ze zašłeho časa w Nowym Casniku wozjewjał. W našim času su z podpěru Šule za delnjoserbsku rěč a kulturu Choćebuz někotre starše žony kaž tež Erwin Mjeršeńc ze Žylowa a Bertold Pahn z Depska we wosebitych knihach něštožkuli ze swojeho žiwjenja, wosebje z toho serbskeho a burskeho, zjawnosći spřistupnili. A nětko móžemy so z dalšim Delnjoserbom dźakowano jeho knize bliže zeznajomić: z Erwinom Hanušom, rodźenym 1935 w Hochozy a mjeztym hižo dołho w Choćebuzu bydlacym.
Brunica – njeńdźe wo skorženje, dźe wo zamołwitosć
W zašłych 110 lětach je brunicowa industrija we Łužicy nimale 240 serbskich wsow takrjec wuraděrowała. Na radikalniše wašnje so čłowječe sydlišća ze swěta zhubić njemóža. W běhu jenož dweju generacijow bu wjesne wobydlerstwo wokolnych wsow z ratarskeho miljeja do industrialneje towaršnosće katapultěrowane. Wjele cuzych dźěłaćerjow so do Łužicy nawali, štož je asimilaciju Serbow pospěšiło. Serbja njemějachu chwile dosć, so ze swojej rěču a swojimi wašnjemi pod nowymi wuměnjenjemi přesadźić. W dźensa rekultiwowanej krajinje hižo ničo, ale woprawdźe ničo na serbske wsy njedopomina.
Hačrunjež mjenowane fakty swoju chutnosć a jěrosć zhubili njejsu, je diskusija wo wotbagrowanju serbskeho žiwjenskeho ruma kaž zaprahnyła. Ani ze stron Serbow so z tym lědma hišće něchtó chutnje rozestaja. Za němskich politikarjow je tuž wjele jednorišo, temu nadal dospołnje tabuizować a wotbagrowanje wsow wot powšitkowneje politiki napřećo Serbam wotkoplować. To je tak grawěrowace, zo dyrbi so k tomu něšto wjace rjec.
Zajimawostki Njeswačidła w srjedźišću Protyki
Klětuša knižna protyka wěnuje so hłownje zańdźenosći a přitomnosći Njeswa-čidła. Najznaćiše twarjenje wsy, stary hród z lěta 1723, je titulny wobraz. Zadnja wobalka skića zymski pohlad ze znateho parka. Derje čita so předsłowo protykarja Pětra Šołty, kiž w dobrej ludowej serbšćinje za Njeswačidło, barokny hród a za přinoški wo wsy wabi. Reportaža Tomaša Šołty ze sydom fotami poskića wobrazy wo Božim domje, wustajenišću w domizniskim muzeju, wo starožitnosćach, wo lodowej kofejowni a pawiljonomaj w parku.
Hižo jako studentje wjerše pisał a basnił
Wopyt pola młodeho awtora Damiana Dyrlicha w Nowej Wjesce
Měnjeć
Damian Dyrlich
Druhdy chcył měnjeć – student być, na kóždy pad!
Za žiwjenje wuknyć,
raz palenčka šluknyć.
Što pak, hdyž nimam profa rad?
Druhdy chcył měnjeć – prof być, na kóždy pad!
Daty brać horje,
studentow měć k norje.
Što pak, hdyž nimam wědomosć rad?
Druhdy chcył měnjeć – slawist być, na kóždy pad!
Soljanku warić,
styki k Słowjanam twarić.
Što pak, hdyž nimam rěče rad?
Druhdy chcył měnjeć – medi być, na kóždy pad!
Na operacije běhać,
na sotry so směwać.
Što pak, hdyž nimam pacientki rad?
Druhdy chcył měnjeć – holca być, na kóždy pad!
Plesć sebi włosy,
w lěću běhać bosy.
Što pak, hdyž nimam hólcow rad?
Druhdy chcył měnjeć – ja być, na kóždy pad!
Nic runać so tamnym,
być, kajkiž sam sym.
Što pak, hdyž nimam sam sebje rad?
Spřistupnja stawizny a stawiznički
Mysle wo nowej knize „A srjedźa Kaponica/Mittendrin der Hahneberg“
Praji so, zo ničo njeje starše hač nowiny wčerawšeho dnja. Na druhej stronje pak so twjerdźi, zo ničo njeje zajimawše hač nowiny ze zawčerawšeho. Přehnate to drje je, ale w jadru wěrne. Hdyž čitaš w starych nowinach powěsće, powědki, rozjimanja abo Bóh wě što, leća ći mysle wróćo do zašłosće. Po wulce poradźenej knize „Pod Čornobohom“, prěnjej dwurěčnej čitance, wušłej 2012, je so nětkole Marko Grojlich z třećej „A srjedźa Kaponica“ wsam wokoło Rakec, Njeswačidła a Minakała wěnował. Hdyž je čłowjek hdy sam w archiwach rył a w starych nowinach za něčim pytajo čitał, wě, kajku wutrajnosć, zaměrnosć a bjezdwěla kajke wjeselo čłowjek trjeba, zo by, runja archeologam w hromadce kamjenjow drohoćinki, hač wulke abo małe, namakał.
Marko Grojlich zwonkownosće swojeho předewzaća nakresli. „Tydźenske a Serbske Nowiny z lět 1843 do 1937 steja na 4,51 metrach w polcach“, rjekny w předsłowje.
Serbske basnistwojako mostytwarc
Rozmołwa z aktiwnym a swěrnym wobdźělnikom swjedźenjow poezije
Štóž je so mjez 1979 a 2019 na wšitkich kóžde lěto so wotměwacych mjezynarodnych swjedźenjach serbskeje poezije wobdźělił, je zawěrno swěrna duša a spušćomny podpěraćel tuteje wulkotneje tradicije. Basnik a spisowaćel Beno Budar tole hač do kónca tutych swjatkow běše. Po zakónčenju lětušeho 40. mjezynarodneho swjedźenja serbskeje poezije je so Alfons Wićaz z nim rozmołwjał.
Kajki wuznam widźiće w festiwalu serbskeje poezije?
B. Budar: Za mnje je wón najlěpši multiplikator Serbow w kraju a wukraju. Multiplikator je čłowjek, kotryž rozšěrja wědu, w našim padźe wědu wo Serbach. Za nas je to jara wažne a tole nam tež wosebje tyje.
Wot wšeho spočatka sće so na tutych 40 lět so wotměwacych festiwalach wobdźělił, sće tam swoje basnje kaž tež twórby na swjedźenju spomnjenych serbskich basnikow a Waše přełožki basnjow wukrajnych poetow-wobdźělnikow předstajił. Kajki wuskutk měješe to na Was?
Kralowna instrumentow z woprawnjenym zemjanskim titulom
Lětsa druhi raz wuhotowane Budyske pišćelowe lěćo je publikum znowa z hudźbu wot baroka hač do přitomnosće w tachantskej cyrkwi sprjewineho města zawjeseliło. Mjez dohromady třinaće koncertami běštej tež dwaj ze serbskim podźělom.
Spěw chójnčki
Fabula
Chasow, wjeska w serbskim wótcnym kraju, leži wosom kilometrow sewjernje Budyšina zboka historiskeje wikowanskeje dróhi, dźensnišeje B 96. Jědźeš-li z Radworja přez Chasow na Łuh, so dróha nimale na kóncu wsy rozdwoji. Hłowny puć wjedźe naprawo k wětrnikej na Łóžce a wotbóčka nalěwo po hłubokim puću na hórku. W kuće mjez tutymaj pućomaj steji okorowa chěžka. Tam narodźi so 1891 Mikławš Krječmar, rěčespytnik a literarny stawiznar, něhdy docent serbskeje filologije na Karlowej universiće w Praze. Pozdźišo bydleše tu Hana Šenkarjowa, rodźena Chěžkec z Hórkow, wot Chasowčanow luboznje ‚Šenkarka‘ mjenowana, wušiwarka katolskeje drasty, sławna tež jako kucharka na swjedźenjach, sotra Jurja Chěžki, nadarjeneho basnika, kiž pak je 27lětny we wójnskich rokotach 1944 w Juhosłowjanskej žiwjenje přisadźił.
Njejsu ani słowčka serbsce rěčeć směli
Jako wopytach njedawno zaso raz Měšćanski muzej w Budyšinje, widźach w serbskim wotdźělu stajneje wustajeńcy foto z dźěćimi wjesneje šule w Rownom z lěta 1939. Nimale wšitke holcy su w slepjanskej drasće. Naša mać bě tehdy jako dźěćo a šulska holca tež serbska chodźiła. Doma jej wobraz pokazach z prašenjom, hač snano někoho spóznaje. Wona na njón pohladny a rjekny: „Tónle muž je mje tehdom bił!“ A pokaza na jednoho z dweju wučerjow na foće. Hišće po wosom lětdźesatkach so na mjeno brutalneho kubłarja dopominaše: Kinne. Wón bě słyšał, zo wona z přećelku serbowaše. Wobě dyrbještej so před rjadownju stupić. Měještej swojej ručce doprědka wupřestrěć. Potom wučer wjacekróć mócnje z kijom na nje biješe, tak zo měještej holčce dny dołho módre porsćiki. „Ale płakała njejsym“, mać praješe, jako před něšto lětami prěni raz wo tym powědaše.
Awtor móže nanajdrobnišo něšto wopisować
Mysle k Hartmuta Zwahrowemu romanej „Lipsk“
Prof. dr. Hartmut Zwahr je někotremužkuli Serbej znaty. Jako stawiznar je so wón tež serbskim stawiznam přiwobroćał a wuslědki w našich printmedijach wozjewjał. W lěće 2001 dźěše na wuměnk. Čiły a strowy emeritus pak njewotpočowaše, ale da so do wulkeho žiwjenskeho romana z dožiwjenym a wumyslenym. Centralna figura je Jan (Johannes, Hannes). Wón powěda, zwotkel pochadźa a dokal dźe. Roman „Rozžohnować so“ (2018) jedna wo žiwjenju a honjenju třoch hornjołužiskich swójbow w štyrjoch knježerstwowych formach hač do lěta 1954. Zwahrowy Jan je tu typiski wójnski a powójnski hólc, wšudźebył w tehdomnych šmjatańcach. Wón ma hłójčku, je dobry wobkedźbowar a posłuchar, čita, štož do ruki dóstawa, a stawa w chuduškich lětach ze skromnym młodostnym kruteje wole. Synej bywšeho zastojnika su pak zapowědźeli na wyšu šulu hić. Tohodla da so w Budyšinje na bibliotekskeho technikarja wukubłać.
