„Row w serbskej holi“ z pjera Marje Kubašec wuńdźe 1948. Lěto do toho bě mje wona we wulkich prózdninach na wulět z kolesom sobu wzała. Bě rjany dźeń, ćicha njedźela. Kolesa so lochce wot Chasowa dele kuleja, potom lěs, brězowy, měšany, chójnowy, a skónčnje hola. Jědźemoj nimo hatow, dale po pěskojtych šćežkach. Zwonka lěsa wotwěraja so šěroke płoniny a płódne pola. Ćeta wjele njerěči. Njewěm, dokal jědźemoj. Njewažne, njedźelski wulět to po rjanym kraju, kajkiž sej jón hdys a hdys za čas prózdnin popřewamoj.

Poł hodźiny, hodźinku smój po puću. Na kromje lěsa kolesy wotstajimoj. Ćeta pokazuje na wulku chójnu a powěda, što bě so tu w aprylu 1942 stało, před pjeć lětami. Nastróžany poskam. Rozhladuju so, spytam sej to předstajeć. Młody Polak, wobskorženy poćaha ze serbskej holcu dla. Krajenjo dyrbja jemu wlečwo wokoło šije kłasć a row ryć. Wjac hač tysac nućenych dźěłaćerjow běchu tehdy sem přiwjezli, jim na wučbu. Přez koło wobrónjenych njeje wućeka.

Zarys politiskeho žiwjenja w Serbach za čas NDR

Čěski stawiznar a slawist Petr Kaleta, čłon Maćicy Serbskeje, je předpołožił monografiju „Łužiscy Serbja w Ludowej komorje“ („Lužičtí Srbové w lidové sněmovně“). Wušła bě kniha 2017 jako spis filozofiskeje fakulty Praskeje Karloweje uniwersity. Awtorej njeńdźe jenož wo to, podać statistiku wo serbskich wosobach w najwyšim ludowym zastupnistwje NDR 1949–1990, ale „zarys politiskeho žiwjenja w serbskej Łužicy w dobje NDR“, kaž w podtitulu rěka. Za to wužiwaše hoberske mnóstwo žórłow: jědnaće serbskich a němskich nowin a časopisow, archiwy w Budyšinje, Drježdźanach a Berlinje, kopicu knižneje literatury kaž tež awdionahrawanja z časowymi swědkami. 184stronsku knihu wobohaća 84 ilustracijow. W předsłowje je wjetša ličba dźěłow k serbskim stawiznam wupokazana, wustaja pak so, zo so „třiceći lět po přewróće na polu serbskeje wědy a kultury nowe kritiske zhladowanje přesadźa“, to nimo Jana Malinka a Edmunda Pjecha wosebje dźakowano Timej Meš­kankej.

W druhim lětniku nowiny Nowa doba wozjewi so w lěće 1948 powědančko „Row w serbskej holi“ spisowaćelki Marje Kubašec z Chasowa. W nim powědaše awtorka wo wěrnym podawku z lěta 1942 we Łomsku pola Njeswačidła, hdźež běchu nacije tam dźěłaceho pólskeho młodeho muža lubosćinskeho poćaha z wjesnej holcu dla za chójnu powěsnyli. Syła jeho krajanow-nućencow dyrbješe tomu přihladować. „Row w serbskej holi“ bě prěnja serbska literarna twórba, kotraž wěnowaše so surowym wosudam wukrajnych nućenych dźěłaćerjow za čas nacistiskeje diktatury w Němskej a jich wotprawjenju, jeli njemějachu so tući po nječłowjeskich rasistiskich postajenjach fašistow. Marja Kubašec bě samo w Němskej sobu prěnja spisowaćelka, kotraž so k tutej maćiznje wuběrnje pjera jimaše. 1949 wuńdźe „Row w serbskej holi“ jako titulne dźěło w zběrce ze samsnym mjenom. Dopomnju so, zo mějachmy jako šulerjo 8. lětnika kaž druzy we wučbje serbšćiny z dźěła Marje Kubašec čitać. „Row w serbskej holi“ njeje tuž jenož ­najwuspěšniša, ale tež najbóle čitana twórba spisowaćelki.

Zetkanje z dr. Viktorom Zakarjom w Choćebuskim Rěčnym centrumje WITAJ

Jeho mjeno mnozy w Serbach mjeztym znaja. 34lětny Makedonjan dr. Viktor Zakar je so spěšnje do aktiwneho kulturneho žiwjenja we Łužicy zarjadował. W njedawno w LND wušłej antologiji „Mlóče“ stej tež wozjewjenej dwě jeho zajimawej krótkopowědančce w hornjoserbšćinje – „Poslednja jědź“ a „Pohlady“. To stej jara lyriskej a filozofiskej literarnej twórbje. Při čitanju će překwapja, kak wulkotnje zamóže so wón w serbšćinje poetisce zwuraznić a čitarja putać.

Zetkam so z nim na jeho dźěłowym městnje w delnjoserbskej wotnožce Rěčneho centruma WITAJ w Choćebuzu. 1. januara 2016 su jeho za zastupowaceho nawodu powołali. Do toho bě dwě lěće šefredaktor serbskeho kulturneho časopisa Rozhlad. Tuž nimo hornjoserbšćiny tež běžnje delnjoserbsce rěči.