Njejsu ani słowčka serbsce rěčeć směli
Jako wopytach njedawno zaso raz Měšćanski muzej w Budyšinje, widźach w serbskim wotdźělu stajneje wustajeńcy foto z dźěćimi wjesneje šule w Rownom z lěta 1939. Nimale wšitke holcy su w slepjanskej drasće. Naša mać bě tehdy jako dźěćo a šulska holca tež serbska chodźiła. Doma jej wobraz pokazach z prašenjom, hač snano někoho spóznaje. Wona na njón pohladny a rjekny: „Tónle muž je mje tehdom bił!“ A pokaza na jednoho z dweju wučerjow na foće. Hišće po wosom lětdźesatkach so na mjeno brutalneho kubłarja dopominaše: Kinne. Wón bě słyšał, zo wona z přećelku serbowaše. Wobě dyrbještej so před rjadownju stupić. Měještej swojej ručce doprědka wupřestrěć. Potom wučer wjacekróć mócnje z kijom na nje biješe, tak zo měještej holčce dny dołho módre porsćiki. „Ale płakała njejsym“, mać praješe, jako před něšto lětami prěni raz wo tym powědaše.
Awtor móže nanajdrobnišo něšto wopisować
Mysle k Hartmuta Zwahrowemu romanej „Lipsk“
Prof. dr. Hartmut Zwahr je někotremužkuli Serbej znaty. Jako stawiznar je so wón tež serbskim stawiznam přiwobroćał a wuslědki w našich printmedijach wozjewjał. W lěće 2001 dźěše na wuměnk. Čiły a strowy emeritus pak njewotpočowaše, ale da so do wulkeho žiwjenskeho romana z dožiwjenym a wumyslenym. Centralna figura je Jan (Johannes, Hannes). Wón powěda, zwotkel pochadźa a dokal dźe. Roman „Rozžohnować so“ (2018) jedna wo žiwjenju a honjenju třoch hornjołužiskich swójbow w štyrjoch knježerstwowych formach hač do lěta 1954. Zwahrowy Jan je tu typiski wójnski a powójnski hólc, wšudźebył w tehdomnych šmjatańcach. Wón ma hłójčku, je dobry wobkedźbowar a posłuchar, čita, štož do ruki dóstawa, a stawa w chuduškich lětach ze skromnym młodostnym kruteje wole. Synej bywšeho zastojnika su pak zapowědźeli na wyšu šulu hić. Tohodla da so w Budyšinje na bibliotekskeho technikarja wukubłać.
Imersiju jako dźěćo dožiwiła
Na wopyće pola rěčespytnicy dr. Jany Šołćineje
Krasny to słónčny a jasny dźeń. Z terasy domskeho Šołćic swójby w Hornjej Kinje maš daloki wid na krajinu, a Łužiske hory tworja přijomnu kulisu. Tutón napohlad wuwabja we mni melodiju ludoweho spěwa „Łužica moja, lubozny krajo ...“. 55lětna rěčespytnica dr. Jana Šołćina na mnje pohladnje a praji: „Haj, kaž spěw to zwuraznja, tež ja začuwam, hdyž ze swójbu na terasy sedźimy a so wot rjaneje krajiny wobkuzłać damy.“
Wobšěrny přewodnik po našich serbskich wopomnišćach
Derje a informatiwnje spisana kniha wo něhdźe 220 serbskich pomnikach a narownych kamjenjach wosobinow našeho ludu z pjera Trudle Malinkoweje je w LND wušła. Awtorka je pilnje slědźiła a nowostku do pjeć dźělow rozrjadowała: Hornja a Delnja Łužica, Němska zwonka Serbow, wukraj a hižo njewobstejace wopomnišća. Nadeńdźemy tam pomniki z krótkim wopisanjom wosobinow, wopomjatnych taflow, narownych kamjenjow a dalšich městnow.
Za Hornju Łužicu wopisuje Malinkowa 67 městnow serbskich wopomnišćow, tak tež najstarši pomnik z lěta 1867 na Budestečanskim kěrchowje za dobroćela Serbow, prawiznika Jana Michała Budarja. Wón bě prawa roboćanow přećiwo knježkam zakitował a swoje zamóženje serbskej chudźinje wotkazał. „Wot dźakownych Serbow“ bu wulki zornowcowy kamjeń za njeho postajeny a 2. oktobra 1867 wotkryty. Kaž tónle pomnik wobjednawa awtorka tež wšitke dalše serbske wopomnišća po systemje nastaće, napohlad a wotkryće.
Wuspěšne zakónčenje a nadźija do přichoda
40. mjezynarodny swjedźeń serbskeje poezije přewjedli
To bě woprawdźe hódne zakónčenje 40lětneje wuspěšneje tradicije Mjezynarodnych swjedźenjow serbskeje poezije. Na Wotrowskim hrodźišću w lěće 1979 na iniciatiwu tehdy młodeho basnika Benedikta Dyrlicha prěni króć iniciěrowany a wot njeho zhromadnje z dalšimi pomocnikami kóždolětnje dale hač do 2019 wuspěšnje organizowany swjedźeń je so na wulkotny festiwal wuwił. Na nim prezentowachu serbscy poeća zhromadnje z němskimi a wukrajnymi basnikami swójske twórby a přełožki serbskich basnjow do wšelakich rěčow.
Burowa skóržba narodna pěseń
Słyšće, kajke su to ćežke lěta,
Kotrež tłóča ludźi cyłoh swěta;
Ale hórje njeje žanom, žanom mužej,
hač na kraju wonka chudom, chudom burej,
hač na kraju wonka chudom, chudom burej.
Chudoba je wulka pola ludźi,
ta jich z hłodom často wjele krjudźi;
měli jeno chlěba dosć a sele, sele,
twaroha a butřanki dosć wjele, wjele,
twaroha a butřanki dosć wjele, wjele.
W mlóce jahły wšak su jara rědko,
zemjaki pak kóždy dźeń su nětko.
Jeja, mjaso, bibaski a kulki, kulki
k jědźi lědy swjaty dźeń maš wulki, wulki,
k jědźi lědy swjaty dźeń maš wulki, wulki.
Jazzowa poezija, lubosćinska lyrika a zwěčnjena improwizacija
Lipšćanske duwo mlokawka wuda nazymu swoju prěnju CD „poezija lubosće – die Jahreszeiten der Liebe“. We wobłuku lětušeje Budyskeje Dołheje nocy kultury staj spěwarka Walburga Wałdźic a gitarist Max Löb zynkonošak takrjec dočasnje předstajiłoj.
Jazz, soul, adapcije a citaty serbskeje ludoweje hudźby – tak móhła so CD hrubje wopisać. Bjezmała wšitke přinoški su zdźěla zhudźbnjene basnje Róže Domašcyneje, Tomasza Nawki a Kita Lorenca. Titulej zynkonošaka wotpowědnje wobjednawaja wone wjelorake, často erotiske fasety (njeplatoniskeje) lubosće, rozrjadowane do štyrjoch kapitlow.
Něhdźe 70 000 starych mjenow
Reprint Šwjeloweje knihi „Stronine mjena Chóśobuskego wobcerjenja“
Tež w redakciji delnjoserbskeho tydźenika Nowy Casnik, kotryž prěni raz 1848 jako „Bramborski serski Casnik“ wuńdźe, maja mału biblioteku ze wšitkimi knihami, kotrež tam za wšědne redaktorske dźěło trjebaja. Hłownje su to wšitke starše a nowše słowniki a nimo nich poměrnje tołsta edicija „Die Flurnamen des Kreises Cottbus / Stronine mjena Chóśobuskego wobcerjenja“. Jeje awtor je Bogumił Šwjela, zasłužbny delnjoserbski farar, rěčespytnik, stawiznar, ludowědnik, redaktor a sobuzałožer Domowiny (1873–1948). Hižo jako młodźenc běše kónc 19. lětstotka serbske ležownostne mjena w Delnjej Łužicy pilnje zběrać započał. K tomu běštaj jeho pohonjałoj prof. Arnošt Muka, znajer a lubowar Delnjeje Łužicy, a serbski wučer Hendrich Jordan. W časopisu Maćicy Serbskeje běchu 1913 prěnje wuslědki zběranja wozjewjene. Bogumił Šwjela je to dale wjedł, štož činješe něhdźe poł lětstotka. Bohužel pak njeje dožiwił, zo su wuslědki jeho wobšěrneho a njesprócniweho dźěła jako kniha wušli.
Tři žaby w smjetanje
„W Němskej knježitej bjezorientacija a přepjatosć.“ To zwěsća Frankfurtski socialny institut. Hłownje krizowe zjawy dźensniše žiwjenske začuća dominuja. Napjatosće a šmjaty w politice, terorizm, atomowa, klimowa abo migrantska a dalše krizy ludźom strach načinjeja a rubja jim optimizm. Mnozy čakaja na tón wulki wubuch, su zadwělowani abo bědźa so z depresijemi. Dalši čuja so na smjerć chori a hladaja na bórzomny kónc swěta. Někotryžkuli wucychnuje so w socialnej syći a spyta tam swoje strachi abo hidu wotbyć. Wjele ludźi woli radikalne strony, kaž njebychu wědźeli, što činja. Njedožiwjamy jenož chutnu energijowu krizu na fosilne paliwa, ale tež krizu dušinych resursow. Faluje zakładne ćěriwo žiwjenja, kaž nadźija abo dowěra.
Wjesna wosada ze sydłom w měsće Budyšinje
– Bohata kniha k jubilejej ewangelskeje Michałskeje wosady –
K 400. róčnicy wobstaća Budyskeje wosady swjateho Michała předpołoži Ludowe nakładnistwo Domowina zjawnosći naročny swjedźenski spis: „St. Michael Bautzen. Kirche – Gemeinde – Dörfer“. Na 275 stronach rozprawja dźesać awtorow a awtorkow wo stawiznach cyrkwinskeho zhromadźenstwa, kotrež bě wot wšeho spočatka přez Serbow postajene. „Serbskosći njeje tu wosebity kapitl wěnowany“, rěka w serbskorěčnym pódlanskim předsłowje, „wopisana pak je wona w nimale kóždym přinošku jako samozrozumliwy wobstatk zašłosće a přitomnosće.“ Michałska cyrkej ze swojim farskim domom na tak mjenowanym Serbskim kěrchowje je mjeztym štyri lětstotki duchowne srjedźišćo za ewangelskich křesćanow ze wsow wokoło Budyšina kaž tež z města samoho. To budźe lětsa nazymu wotpowědnje woswjećene.
