Hišće ženje njeběchu Serbja indwiduelnje kaž kolektiwnje tak swobodni kaž dźensa. Po wšěm zdaću je pak swoboda za Serbow tola komplikowaniša a wjetše wužadanje hač njeswoboda. Ručež so ćišć zhubi, faluja wotewrjenosć, zmužitosć a wutrajnosć. Swoboda jenož njerěka, zo padnu murje, zo pominu so zakazy abo puta. Swoboda je, zo dyrbiš sam myslić a sam so starać. A wo to, wo čimž sy přeswědčeny, dyrbiš tež wojować. Přiwšěm pak dyrbiš swobodnje a wotewrjenje rěčeć směć. Kóždy ma swoje měnjenje, zajimy a swoju žiwjensku filozofiju. Hinaše měnjenje njepřińdźe wšak ze złósće, ale z indiwiduelnych žiwjenskich nazhonjenjow a začućow. Tuž spyta kóždy swoje naležnosće na swoje wašnje rjadować a rozrisać. To je zasadnje okay tak!
Delnjoserbska biblioteka – wužiwana a trěbna
20. junija 1991 su w Choćebuskim Serbskim domje Delnjoserbsku biblioteku wotewrěli. Dźensa financujetej ju župa Delnja Łužica a Załožba za serbski lud. Za rozšěrjenje knižneho wobstatka je kóžde lěto 1 500 eurow k dispoziciji. Płaćenja bibliotekarki dla staja župa kóžde lěto próstwu załožbje. Hižo dźesać lět je Weronika Žurowa dobra duša biblioteki a „knježi“ nad 8 000 medijemi. „Wulki dźěl našich čitarjow su wučerki serbšćiny, hortnerki a pěstowarki, kotrež so wšědnje ze serbšćinu zaběraja, a jich muscy kolegojo. Dalši dźěl wužiwarjow našich poskitkow su ludźo, kotřiž na wjesnych chronikach dźěłaja. Tak pytaja w powójnskim Nowym Casniku za němskorěčnymi artiklemi wo jich wsach abo w Bramborskim Serbskim Casniku a Pratyjach za fotami a wobrazami ze stareho časa. Lědma štó z nich móže serbsce čitać“, bibliotekarka powěda.
Bart, w Malešanskej gmejnje, ze swojim hatom wosrjedź wsy, ewangelskej cyrkwju, rjanej nawsu, hrodowym parkom ze šulu a dwurěčnymi napisami we wopytowarju přijomny zaćišć zawostaja. Rjane zahrodki a hladane chěže přeradźeja, zo so něhdźe 400 wobydlerjow tu derje čuje. Kónc 19. lětstotka zliči profesor Arnošt Muka w Barće mjez tehdy 513 wobydlerjemi 425 Serbow. W lěće 1956 bě jich hišće 54,6 procentow. Dźensa we wsy jenož horstka ludźi serbsce rěči.
Lětsa w nakładnistwje POP wušła kniha Benedikta Dyrlicha „Grüne Hasen dampfen ab“ je zběrka cyłkownje 28 krótkopowědančkow w němskej rěči. Nimale wšitke z nich zaběraja so na někajkežkuli wašnje ze serbstwom.
Serbska literatura nańdźe wosebje w słowjanskim wukraju kedźbnosć a připóznaće. Wo to staraja so hłownje přełožowarjo w tutych krajach. Woni maja wuski a wutrobny poćah k serbskemu literarnemu tworjenju. K tajkim spěchowarjam słuša słowakski přećel Serbow, 82lětny literat, přełožowar, chórowy nawoda a organist Peter Čačko z Bratislavy. Před 57 lětami bě so wón z tworjenjom serbskich literatow zeznajomił a je jemu hač do dźensnišeho swěrny. Z nim je so Alfons Wićaz rozmołwjał.
Što Was pohnuwa so 57 lět swěru za serbsku literaturu zajimować?
Wo „maćerce Sprjewi“ předleža mnohe knihi, lědma pak wo jeje dohromady 60 kilometrow dołhich štyrjoch wotbóčkach. Nětko je informatiwny němskorěčny zwjazk wo Sprjewicy, kaž pódlanske rěčki serbsce rěkaja, na předań. Wulko-dubrawčan prof. dr. Eberhard Garbe je awtor derje wuhotowaneje nowostki wo „romantiskim kruchu Łužicy“, kaž w podtitlu rěka. Bohužel njejewi so w nim serbske mjeno Sprjewica, kotrež wužiwamy předewšěm za 40 kilometrow wotbóčku Sprjewje wot Lichanja hač do Sprjejc. Dalše tajke „dźěći Sprjewje“ su Malešanska, Grodkowska a Bórkowska rěčka. Zajimawa a lědma znata je teorija slědźerjow, zo bě Sprjewica něhdy hłowne rěčnišćo Sprjewje, mjeztym so wobhladuja wulku Sprjewju jako pokročowanje Lubaty.
Dwanaće koncertow, kotrež wuhotowa wjace hač 200 interpretow, steješe na programje lětušich 53. Wojerowskich swjedźenskich hudźbnych dnjow. Wo serbske impresije pak njepostara so jeno Serbski ludowy ansambl Budyšin z interaktiwnej bajku „Překlepana liška“ na tekst Jěwy-Marje Čornakec a z hudźbu Liany Bertók.
Na zahajenskim koncerće we Łužiskej hali překwapichu dołholětnych stajnych wopytowarjow kaž tež čestnych hosći z nowej swjedźenskej fanfaru. Wyši měšćanosta Stefan Skora předstaji hudźbnje zhusćeny kruch w přitomnosći komponista Jana Cyža jako něšto poradźeneho. Konserwa dotalneje fanfary z pjera Jana Pawoła Nagela njehodźeše so po lětach jewjacych so techniskich njedostatkow dla hižo wužiwać. „Ideju za nowu fanfaru poprawom dawno hižo mějachmy. Wona pak njebu ženje zrealizowana. Jan Cyž je runje to, štož chcychmy a trjebachmy, do notow přetworił“, praji šefchoreografka hudźbnych dnjow Carmen Hofmann.
Njedawno sedźachmoj, moja ruska žona a ja, ze Swjetu hromadźe. A nadobo Swjeta praji: „Ja sym Němka“ (wona ma němske staćanstwo). Na to ja: „Ale Swjeta, sće tola Rusowka“, a wona: „Wězo sym Rusowka“. A potom so intensiwnje wo tym rozmołwjachmy, wo čimž chcu tu pisać: Što to je, štož wučinja, zo sym Serb? Što je „serbske narodne wědomje“? A w kotrym zmysle smy my Němcy? Kak daloko dźe patriotizm za Němsku abo snadź za słowjanske kraje, hdyž dźě sym Słowjan?
Jasne je, zo smy staćenjo Němskeje. Wustawa Sakskeje praji: „W kraju bydlacy wobydlerjo serbskeje ludoweje přisłušnosće su runoprawny dźěl statneho ludu.“ Hdźež pak so njerozeznawaja statna přisłušnosć a narodnosć, etniskosć, potom smy Němcy. Ale smy tola Serbja, serbski lud – što to rěka?
Před 125 lětami delnjoserbska basnica so narodźiła
28. meje by zasłužbna a wuznamna delnjoserbska basnica, prócowarka a publicistka Mina Witkojc 125. narodniny swjećiła. Rodźena w Bórkowach jako Anna Wilhelmine Wittka zemrě wona 11. nowembra 1975. Jeje basnje a štučki – w 25 lětach dohromady 128 (poslednja z lěta 1946) – a jeje wobšěrne publicistiske dźěło jako zamołwita redaktorka Noweho Serbskeho Casnika a Serbskeho Casnika 1923 do 1931 pozběhnychu delnjoserbsku literaturu a nowinarstwo po wobsahu a rěči na nowy wysoki niwow. Wuznamne su tež jeje přełožki znatych literatow do delnjoserbšćiny – na přikład Ćišinskeho, Zejlerja, Andrickeho, Němcove- je a Puškina. W mnohich knižkach a knihach su dźensa jeje literarne twórby přistupne w delnjoserbskej, hornjoserbskej, němskej a dalšich słowjanskich rěčach.
Mašiny z połnej paru běža. Wšitke hromadźe nimale melodisce klinča. Přijomna dźěłowa atmosfera Wotrowsku Wjenkec blidarnju wobdawa. Čuješ, zo je kóždy dźěłacy w modernizowanej dźěłarni z ćěłom a dušu při wěcy, při dźěle. Wóń drjewa přijomnje do nosa stupa. Stejiš kaž zakuzłany wosrjedź mašinow, dźěłacych a meblowych dźělow. Wot lěta 2010 nawjeduje šef blidarnje, diplomowy inženjer za nutřkotwar Marian Wjenk, tradicionalny zawod. Přewzał je jón wot swojeho nana Jana Wjenka. Mjeztym je sej młody Serb natwarił dalšu wulku dźěłarnju-halu. Blidarnja je so pod jeho nawodom specializowała na twar meblow, sakralneho mobiliara, na restawraciju a rekonstrukciju hódnych drjewjanych wudźěłkow. „Sym rady nadawk přiwzał, blidarnju dale wjesć, w kotrejž sym jako hólčec dźědej a nanej při dźěle přihladował. Sym wjesoły, zo je mi nan při přewzaću zawoda pomhał, tak zo móžu nětko z połnej zamołwitosću, tež za swojich sydom přistajenych, skutkować.“