Nic jenož navajo, abo: Hdy je „mała rěč“ wužitna?
W tutej kolumnje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezynarodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Nanajpozdźišo z filmom „Windtalkers“ z hollywoodskim starom Nicolasom Cageom z lěta 2002 je powšitkownje znate: Nałožowanje rěče navajo w zwisku ze šifrěrowanej komunikaciju je ameriskim wojerskim jednotkam, wojowacym za čas Druheje swětoweje wójny z Japanskej, wuraznje pomhało. Japanscy dešifranća njezamóchu tónle „navajo-kode“ ženje rozłušćić. Mjenje znate pak je, zo su Američenjo w datym zwisku tež rěče přisłušnikow druhich „indianskich“ ludow resp. kmjenow, kaž na přikład Cherokeejow abo Seminolow, kaž tež europskich připućowarjow mjez druhim z Baskiskeje wužiwali. Z tutej zakładnej informaciju smy sej mosćik k małym europskim ludam a jich (často wohroženym) rěčam wutworili – to rěka k temje, z kotrejž so prof. Wink wosebje rady a intensiwnje zaběra(še).
Ženje so jej žana njeruna
W tutej kolumnje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezynarodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Prof. Wink je wotrostła w swójbje, w kotrejž dźěći wšitko jědźachu, štož bě mać zwariła. A zjěchu wšo hač do kónca, bjez toho zo bychu so hóršili. Ženje sej swoju jědź njewuzwolichu. Jeničke wuwzaće běchu narodniny (prof. Wink sej přeco praženeho honačika, homołu kukuricy a tołčene běrny z jušku přeješe a wišnjowy tykanc jako dessert). To jej přez lěta jara tyješe. Njeboješe so, hdyž jej něchtó něšto k jědźi poskićeše. Jědźeše samo jědźe, kotrež nochcyše jěsć – nastajenja dla (ćelećina!), dwělomneje čistoty dla abo dokelž so prosće grawaše. Přiwšěm je poskićene jědźe jědła.
Gundermann je žiwy!
Rewija Toma Kühnela wabi łužiskich fanow
Wjesoła powěsć rěkaše: Gundermann je žiwy – dźakowano pisarce scenarija Laili Stieler, dźakowano filmowemu režiserej Andreasej Dresenej, dźakowano chronikarjam kaž Richardej Englerej, Hansej-Dieterej Schüttej a Grit Lemke kaž tež mudremu postupowanju jeho swójby a tak namrěwcam prawa tež něhdźe 66,6 lět po jeho narodźenju we Weimaru. Najebać wjacore hudźbne česćace předstajenja revivalbandow inkluziwnje Gundermannoweje stareje skupiny Die Seilschaft – nětko z Christianom Haasu po puću – sy so přiwšěm tróšku wo dalewobstaće jeho twórby bojeć dyrbjał. Tola nětko sadźi Drježdźanski Činohrajny dom z kruchom „Gundermann – wšitcy abo žadyn“ energiske kaž tež dynamiske znamjo a twori z „Rewiju wo rjekach, trawje a wuhlu“ Toma Kühnela dobru wotpomoc, kotruž po lońšej wuspěšnej prapremjerje tež w nowej hrajnej dobje znowa pokazuja.
Pisaše a wozjewješe bjez přestawki
Wučer, pčołar, narodny prócowar Jan Bohuwěr Mučink
Swójbje serbskeho hladarja pućow w Njechanju (Nechen) pola Lubija narodźi so 12. požnjenca 1821 prěnje dźěćo, kotrež dachu wukřćić na mjeno Jan Bohuwěr. Bě to dramatiski čas, w kotrymž bě hólc na swět přišoł: čas přełama, čas wójny mjez mocami, kiž so po dobyću nad Napoleonom 1813 na němski narodny stat nadźijachu a tajkich, kotrež chcychu to stare zdźeržeć. Wójna wuliwaše so 1848/1849 w rewoluciji, wona pak swój cil njedocpě. Demokratija bu pobita, w Drježdźanach započatk meje 1849, ale tež w tamnych němskich statach.
Srjedź 19. lětstotka bě pak tež čas industrijneje rewolucije, kotraž njeje so zadźeržeć dała. W lěće 1835 běchu so Drježdźany a Berlin přez železnicu zwjazali, w samsnym času jědźechu prěnje parołódźe po Łobju. Jědnaće lět pozdźišo hižo wjedźeše železniska čara z Drježdźan přez Biskopicy hač do Budyšina a krótko po tym hač do Zhorjelca a Wrócławja. Hornja Łužica bu swětej wotewrjena. Traješe-li jězba z Drježdźan do Budyšina z konjacym zapřahom dotal cyły dźeń, trjebaše ćah jenož hišće hodźinu a 44 mjeńšin.
Serbske tworjace wuměłstwo wobohaćiła
K 50. posmjertninam wuměłče Dorotheje von Philipsborn
Dorothea von Philipsborn narodźi so 20. róžownika 1894 jako třeće dźěćo zemjanskeje swójby w šleskim Strehlitzu pola Schweidnitza, dźensa Strzelce Świdnickie. Hižo zahe jewjachu so jeje talenty paslenja a modelěrowanja kaž tež zajim za rěče. Pozdźišo nawukny wona francošćinu a jendźelšćinu. Jako 16lětna wukubła so na rězbarku na Akademiji wuměłstwa we Wrócławju a po tym w Drježdźanach. Kónc Druheje swětoweje wójny běše nuzowana swoju domiznu wopušćić. Staršej bratraj a wona wzdachu so wjetšeho kubła, a bjez zamóženstwa namaka Dorothea von Philipsborn z dwěmaj přistajenymaj – ze swojej bywšej wučerku a swojej domjacej – prěni kwartěr w Trjebinskej korčmje. Kónc 1940tych lět přidruži so žónskej trójce hišće molerka a wučerka wuměłstwa Eva-Maria Volck, wuhnanča z baltiskeho města Rigi. Wottam pochadźeše tež pola nas znaty wuměłc Friedrich Krause-Osten, molowacy wosebje w Slepom. Wosom lět pozdźišo namaka sej kwartet žonow přijomniše přebywanišćo w Běłej Wodźe.
Připadne zetkanje z legendu
W tutej kolumnje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezynarodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Profesor Wink bě w melancholiskej naledźe. Byrnjež so minjene měsacy z lochkej wutrobu na fascinowace wašnička wjacerěčneho swěta dopominał, njemóžeše wón začuće zrudoby wotbyć, měšane z njetypiskim hněwom. Mysleše sej, zo tele začuće mnozy ludźo w lěće 2021 dožiwjeja – reakcija to na rozbudźeny swět, na nanuzowanu izolaciju w minjenych 18 měsacach a na łžě a potłóčowanja mócnarjow.
To bě dźěl wotmołwy, bě wón sej wěsty. Něšto hinaše pak jeho tohorunja zaběraše. Čas žiwjenja bě wón móc rěčow a wšelakorosć swěta spěchował a so nad njej wjeselił. A žiwjenje bě nětko wohrožene přez škódnu uniformitu a přez rozšěrjacu so rěč hidy.
Prěni dźěl „Podlěća“ po praprjemjerje znowa předstajeny
Na třoch dnjach (wot 2. do 4. julija) mějachu lětsa ludźo w Kamjencu, Žitawje a Lubiju składnosć, dožiwić koncert wosebiteho razu. Moto bě „675 lět zwjazk šesćiměstow – 800 lět Lubij – Hornja Łužica: słowjanska – sakska – europska“. Wotpowědnje zestajany bě tež program. Za słowjanskosć steješe prěni dźěl Korle Awgusta Kocoroweho oratorija „Podlěćo“, za Saksku Johanna Sebastiana Bachowy „Tönet, ihr Pauken! Erschallet, Trompeten!“ a za Europu „Te Deum“ Marca-Antoinea Charpentiera.
In memoriam Juraj Kubánka
Rowjenka a rowjenkaj dopominaja so na wuznamneho choreografa
„Juraj bě mi dobry, snano najlěpši, wučer na polu ludowych rejow. Njeběch přeco jeho měnjenja. Diskusije z nim pak běchu stajnje runohódne a njesměrnje płódne. Zaměr bě, wěcki hač k jadru dodnić. Wobkedźbować, připosłuchać a reje tež sam/sama praktisce nawuknyć je za to runje tak wažne kaž stare pisomne žórła studować. Jenož takle hodźa so tež za jewišćo wědomje wuměłsce předźěłać. Tak wostanu přeco awtentiske – to je snano najbytostniše dopóznaće, kotrež sym ze zetkanjow za sebje sobu brała.“
Theresa Jacobsowa, hudźbna
wědomostnica při Serbskim instituće
Wokoło noweje knihi Lukasa Rietzschela
Młody němski spisowaćel Lukas Rietzschel čitaše njedawno w domje Zastupnistwa Sakskeje w Berlinje ze swojeje druheje knihi „Raumfahrer“. Wona njeje kaž prěnička „Mit der Faust in die Welt schlagen“ w nakładnistwje Ullstein wušła, ale pola dtv.
Moje zetkanje z wuměłču
„Machot časa – wot běłeho k čornemu“ – rysowanki a grafiske łopjena Maje Nageloweje w Serbskim muzeju Budyšin
reja
běše jónu
žiwjenski kraj
dobreje mysle
připódla
wuměna
njech budźe
njech tež
zwjercha
won
radšo wróćo
mjeztym zo
ze swěta
pokoj
Rejza Šěnowa
Maja Nagelowa je mišterka pisaka a słowa. Štož ruka do linijow přetworja, su hłuboko w njej zakótwjene čuća wo bytosći čłowjeka a jeje rozestajenja z mjezyčłowjeskej a towaršnostnej realitu. Rysowanje mjenuje pisanje, stajnje a wšudźe, z wulkim lóštom a ćělnej potrjebu. Ze swojimi grafiskimi srědkami ma cyle swójsku intensitu zwuraznjenja.
