Stara mysl – stary lac?

póndźela, 13. januara 2025 spisane wot:
Čas Weimarskeje republiki je dźensa wjacorych přičin dla dosć intensiwnje diskutowana doba. Za Serbow běchu 1920te lěta předewšěm nastupajo politiku wažne. Drje najznaćiša takrjec interna debata tehdy wěnowaše so prašenju, kak hodźało so prawo ludow na samopostajowanje najlěpje rozrisać. Kak by so Serbstwo w swójskim staće abo jako dźěl (bywšeje) Čěskosłowakskeje wuwiło, je rjana tema za uchronisku literaturu, kotraž na zakładźe historiskich podawkow spekulatiwne scenarije wuwiwa. Ideja parlamentariskeho zastupowanja mjeńšinow je w napřećiwku wšo druhe hač u- abo dystopiska. Mysle Jana Skale měli nam z přikładom być, bě dźě so wón jako razny demokrat za reprezentatiwnu reprezentancu narodnych mjeńšinow w tehdyšim Němskim mócnarstwje angažował – we wzajomnosći ze zastupowarjemi minoritow a jako mjezynarodnje nastajeny patriot tež raz mjezy, kotrymž dźensa rady „pucher“ rěkamy, wopušćejo. Bosćan Nawka

Za kandidata demonstrowali

póndźela, 13. januara 2025 spisane wot:

Bukarest (dpa/SN). W Rumunskej stolicy Bukaresće žadachu sej tysacy demonstranća před wustawowym sudnistwom wotstup amtěrowaceho statneho prezidenta Klausa Iohannisa, rumunske medije rozprawjeja. Zdobom přiwisnicy prawicarskeho bywšeho prezidentskeho kandidata Calina Georgescu přećiwo tomu protestowachu, zo so wuslědk pre­zidentskich wólbow zběhnje.

Wólby prezidenta kónc nowembra bě prawicarsko-ekstremistiski a Ruskej přichileny Georgescu dospołnje njewo­čakowano dobył. Na to bě wustawowe sudnistwo spočatk decembra wuslědk wólbow jako njepłaćiwy zběhnyło a wospjetowanje wólbow wukazało, ­dokelž njebě wólbny proces zakońsce ­čisty. Sudnistwo argumentowaše, zo ­buchu wolerjo pječa wot socialnych medijow manipulowani, kiž běchu pra­wicarskeho kandidata jednostronsce podpěrowali.

W Rumunskej lědma znaty Georgescu bě wosebje na internetnej platformje Tiktok za sebje wabił. Platforma pak njeje tole wuraznje jako wólbne wabjenje woznamjeniła, sudnicy šwikachu.

To a tamne (13.01.25)

póndźela, 13. januara 2025 spisane wot:

Mjez wopicami w zwěrjencu je parašutist w Nižozemskej přizemił. Přiwšěm měješe muž hišće wulke zbožo: „Sto ­metrow dale by wón pola elefantow abo lawow był“, rjekny direktor zwěrjenca njedaloko Utrechta. Wětřik bě parašutista wotnjesł. Poprawom měješe wón na bliskim sportnišću přizemić, hdźež regionalny koparski klub nowy kumštny trawnik poswjeći.

Nimale 200 000 eurow je 65lětna žona w braniborskim Zehdenicku internetnym wobšudnikam přepokazała. Kriminelni běchu žonje napowědali, zo so rubježnicy na konto žony měrja. Na to bě jim wona wot lońšeho oktobra cyłkownje 24 króć pjenjezy pósłała. Na kóncu nasta škoda 196 000 eurow. Wobšudnicy běchu so jako fachowcy za wěstotu w internetnym systemje přepokazankow wudawali.

Merz a Habeck jenak sylnaj

pjatk, 10. januara 2025 spisane wot:

Berlin (dpa/SN). Šěsć tydźenjow do wólbow Zwjazkoweho sejma je kanclerski kandidat Zelenych Robert Habeck na woblubowanosći přidobył a ma samsne wuslědki kaž kanclerski kandidat CDU/CSU Friedrich Merz. Na prašenje sćelaka ZDF, koho chcyli jako zwjazkoweho kanclera měć, wupraji so 27 procentow (plus dwaj) ludźi za Habecka a 27 procentow (minus dwaj) za Merza. Zwjazkowy kancler Olaf Scholz (SPD) ma 14 procentow, trochu mjenje hač kanclerska kandidatka AfD Alice Weidel z 15 procentami (minus jedyn).

Italska Ukrainje dale pomha

Rom (dpa/SN). Italska ministerska prezidenta Giorgia Meloni je Ukrainje dalšu podpěru Italskeje přilubiła. W rozmołwje z ukrainskim prezidentom Wolodymyrom Zelenskym, kiž bě po zetkanju Ramsteinskeje kontaktneje skupiny do Roma přilećał, rěčeše Meloni wo wobšěrnej podpěrje, zo móhła so Ukraina dale ruskemu nadpadej wobarać. Meloni je sej wěsta, zo USA tež z Donaldom Trumpom Ukrainje dale pomhaja.

Trump juristisce podležał

Hakle poněčim so pokazuje, kak zahubnje su lěsne wohenje w Kaliforniskeje zachadźeli. Měšćanski dźěl Los Angelesa, Pacific Palisades, je dospołnje zničeny. Zamołwići rěča wo 10 000 wotpalenych domach a znajmjeńša dźesać smjertnych woporach. W někotrych kónčinach wokoło Los Angelesa wohenje přeco hišće pod kontrolu njejsu. Foto: dpa/Amy Katz

Lěto 2024 najćopliše było

pjatk, 10. januara 2025 spisane wot:
Reading (dpa/SN). Lěto 2024 bě po měnjenju fachowcow najćopliše lěto, kotrež su hdy naměrili. Wot započatka zapisowanja bě to prěnje lěto, kiž bě wo 1,5 stopnjow ćopliše hač přerězk w času do industrializacije. Tole zdźěla institut EU Copernicus w britiskim Readingu, kotryž změnu klimy wobkedźbuje. „Wšitke mjezynarodnje znošene globalne temperatury pokazuja, zo bě wot lěta 1850, jako so zapisowanje zahaji, lěto 2024 najćopliše“, rjekny direktor instituta Carlo Buontempo. Satelity, łódźe, lětadła a wjedrowe stacije z cyłeho swěta su za to trěbne daty do hoberskeho składa dali. „Rozprawa je warnowacy signal a pohon, wšitko činić, zo njeby so zemja dale woćopliła“, Buontempo rjekny.

Šlewjer krasnosće preč

pjatk, 10. januara 2025 spisane wot:

Najwažniši wuslědk wčerawšeje rozmołwy Alice Weidel z Elonom Muskom na platformje X bě ryzy čłowjeski: Předsydka AfD je swoju swjatosć wotpołožiła. Šlewjer njewoblakowanosće a krasnosće, ­kotryž mnozy wokoło njeje widźachu, je preč. Jeje spodźiwne twjerdźenja nastu­pajo Hitlera a němsku politiku běchu mi dopokaz, zo tež Alice Weidel jenož z wodu wari. Snano bě wona tež jenož přemóžena wot swojich začućow, jako z najbohatšim mužom swěta bjesadowaše. W tajkej ­wulkej nutřkownej napjatosći druhdy najwjetši kał bledźiš ...

Zo bě Adolf Hitler komunist, móžeš snano Američanam napowědać, kotřiž so za stawizny druhich krajow njezajimuja. W Němskej maja jeho cyle hinak w pomjatku. Ja bych sej z Alice Weidel rady do wopomnišća bywšeho koncentraciskeho lěhwa Buchenwald pola Weimara dojěł. Tam móhła wona najlěpje widźeć, kak ­je Hitler swoje komunistiske zasady pěstował. Marko Wjeńka

Nowe jednanjaw Awstriskej

pjatk, 10. januara 2025 spisane wot:
Wien (dpa/SN). Prawicarska FPÖ a konserwatiwna ÖVP, kotraž je němskej CDU podobna, stej so na koaliciske jednanja dojednałoj. Tole wozjewjeja wodźace gremije wobeju stronow. Po wólbnym dobyću FPÖ loni nazymu bě dotalna strona zwjazkoweho kanclera Karla Nehammera spytała, koaliciju stronow politiskej srjedźizny wutworić. Po zwrěšćenju rozmołwow minjeny kónc tydźenja je zwjazkowy prezident Alexander van der Bellen předsydźe FPÖ Herbertej Kicklej nadawk dał, nowe knježerstwo zestajeć. Kickl móhł so tak z nowym kanclerom Awstriskeje stać. Ministerski prezident Delnjeje Sakskeje, Stephan Weil (SPD) tajke wuwiće hladajo na AfD w Němskej wuzamkuje. „Njejsmy w Awstriskej“, wón w sćelaku ZDF rjekny.

Weidel: Hitler bě komunist

pjatk, 10. januara 2025 spisane wot:

Berlin (dpa/SN). Předsydka AfD Alice Weidel je znowa wumjetowanja wotpokazała, zo je jeje rozmołwa z miliardarom Elonom Muskom na platformje X pjenježna lěpšina na dobro AfD a tak snano ilegalne financowanje strony. „To bě ryzy dialog. Ničo přećiwo tomu njerěči, hdyž so čłowjekaj na tajkej platformje rozmołwjataj“, rjekny Weidel wčera wječor sćelakomaj RTL a ntv.

W rozmołwje z Muskom bě Weidel nacionalsocialista Adolfa Hitlera „komunista“ mjenowała. Tute wuprajenje wona tež napřećo RTL a ntv zakitowaše: „Sym ekonomka a nam je dospołnje jasne, zo bě Adolf Hitler lěwicar“, wona rjekny.

W rozmołwje z Muskom Weidel nimo toho twjerdźeše, zo bě Angela Merkel „prěnja zelena kanclerka“ a zo dźěći w šulach Němskeje ničo njenawuknu, chibazo zasady genderowanja.

Rozmołwu Weidel a Muska běchu politikarjo druhich stron w předpolu wótrje kritizowali. Mjez druhim namjetowachu pruwować, hač njejedna so wo ilegalnu politisku podpěru z wukraja.

Wočakowanja na Kamjenicu wulke

pjatk, 10. januara 2025 spisane wot:

Kamjenica (dpa/SN). Předewzaća w Kamjenicy a wokolinje maja wulke wočakowanja hladajo na lěto 2025, w kotrymž je jich město kulturna stolica Europy. Wosebje hotele, hosćency, turistiske a kulturne předewzaća, ale tež wobchody nadźijeja so lěpšich wobrotow, zdźěla hłowny jednaćel industrijneje a wikowanskeje komory Kamjenicy, Christoph Neuberg. Kak so prudy wopytowarjow konkretnje wuskutkuja, hodźi so tuchwilu jenož ćežko rjec.

Za turizm je kulturna stolica hoberska šansa, zdźěli jednaćelka Turistiskeje a marketingoweje towaršnosće Sakska, ­Veronika Hiebl. „Kamjenica a wša wokolina dóstanjetej po tutym puću kedźbnosć, kotruž sej zasłužatej.“ Nazhonjenja bywšich kulturnych stolicow kaž Essena pokazuja, zo ma titul tež lěta po tym ­hišće pozitiwne wuprudźenje. Nimo toho ludźo swoje jězby krótkodobnje knihuja. Hižo nětko zamołwići na wikach mjezynarodnych turistikarjow registruja, zo zajim za Kamjenicu spochi přiběra. Tež tójšto předewzaćelow na kongresach a posedźenjach w Kamjenicy wočakuja. „Pozitiwne wuwiće, kotrež smy hižo loni wobkedźbowali, pokročuje.“

Chróšćan Šulerjo

nowostki LND