Pokazka na dyrdomdejski roman rusko-estiskeho spisowaćela Andreja Iwanowa

Roman „Hanumans Reise nach Lolland“, kotryž wuńdźe lěta 2009 w originalnej ruskej wersiji a tři lěta po tym w němskim přełožku w nakładnistwje Kunstmann, powěda wo outsiderach, pućowacych a ćěkacych a wo ćežach jich wšědneho žiwjenja w cuzych krajach, hdźež nichtó na nich nječaka. Tež dźesać lět po wozjewjenju romana je tema za němskich a serbskich čitarjow jara aktualna.

Mysle k prof. Hartmuta Zwahrowemu romanej „Abschiednehmen“

Čitar tuteje knihi njeměł zwučene wašnje powědanja wočakować. Štóž so do romana Hartmuta Zwahra „Abschiednehmen“ poda, dyrbi wuteptane šćežki wopušćić. Dokelž nima jeho lektura runo­směrnu strukturu powědanja. Wije so po němskich stawiznach 20. lětstotka. Kónčny dypk prěnjeho dźěla romana je smjerć Stalina 1953.

Štóž chce wědźeć, kak z rjekom Johannesom dale dźe, dyrbi pokročowanje „Leipzig – Ein Studentenroman“ čitać. Tola hłowny rjek w poprawnym zmysle Johannes tež zaso njeje, byrnjež jasne awtobiografiske rysy měł. Přewažnje jewi so wón w romanje jenož jako pódlanska figura. Wjetšu rólu hraje jeho dźěd Gustav, kotrehož běh žiwjenja saha hač do zažnych stawiznow swójby. Tež wowka Hedwig je wažna wosoba w romanje. Wona je ta, kotraž, kaž so dźensa tak rjenje praji, swojemu mužej chribjet swobodny dźerži a swójbu financielnje nad wodu dźerži, po tym zo njeje so Gustavowe młynske dyrdomdejstwo poradźiło.

Lětsa spominamy na 200. narodniny spisowaćela Theodora Fontane. Wón je nimoměry wjele pisał; cyłkowne wudaće jeho spisow, tak mjenowana „Fontanowa bibliotheka“ w nakładnistwje Ullstein, wopřijima 53 zwjazkow. Su to romany, balady, basnje, dźiwadłowe kritiki, wójnske rozprawy z třoch wójnow (1864, 1866 a za čas Němsko-francoskeje wójny 1870/71 bě wón samo jaty a jemu hrožeše smjertne chłostanje!), dźeniki, awtobiografija, pućowanske rozprawy, listowanje a – drje jeho najznaćiše spisy: „Pućowanja po marce Braniborskej“ w pjeć zwjazkach. Jedyn z nich rěka „Sprjewiny kraj“, z njeho je Nowy Casnik njedawno w pokročowanjach wozjewił rozprawu spisowaćela wo jeho pućowanju do Lubnjowa a do Błótow, wosebity wotrězk wopisuje Lědy. Tam je­ sej Fontane wězo z čołmom dojěł, a w teksće wopisuje serbskeho čołmarja a wotwodźuje ze swojeho wobkedźbowanja jara zajimawe wašnja Serbow. „… wón steji w zadnim dźělu čołma, kotryž woni na wašnje gondoljerow doprědka pohibuja. Tute rune staće a z nim zdobom stajne napinanje wšěch swojich mocow je cyłemu ludstwu dało krutosć, kotruž pola wjetšiny našich wjesnjanow paruješ.

Mysle k rjećazowej basni – prěnjemu serbskemu renshi

Njedawno zetkach na Bohatej hasy w Budyšinje tři žony: serbskej basnicy Róžu Domašcynu a Měranu Cušcynu a powědkarku Měrku Mětowu. Stejachu na „znaku“ „pućniskeho słónca“, njedaloko „kopolakow“, hdźež je spočatk a kónc jich „pominakow“, zapopadnjenych w cyle swojoraznej a jónkrótnej tekstowej formje rjećazoweje basnje. „Štož smy dožiwili, štož smy widźeli, awtorojo, kiž su nam wažni, to wšitko je nas hnuło a so nam do teksta drěło“, do zhromadneje rjećazoweje basnje.

Přikład a ideja rjećazoweje basnje pochadźa z japanskeho srjedźowěka, hdźež je so w 14. lětstotku tak mjenowane renga wutworiło, kiž ma krute formalne a motiwiske regule. Tale forma kreatiwneho skupinskeho basnjenja, kotraž bu pozdźišo znata jako haikai abo renshi, so tam přez lětstotki dźeržeše, doniž njebu wutłóčena přez zapadnu kulturu.