Něhdy wulce woblubowana korčma we Łomsku dźensa hinje
Pohladnicy powědaja wo dawnych časach, swědča wo podawkach a ludźoch. Alfons Handrik wotkrywa nam swět, na kotryž smy w minjenych lětach nimale pozabyli.
Na dotal předstajenych pohladnicach widźachmy hosćency w Bušence, Lejnje a Lejpoldźe. Wjesne korčmy na pohladnicach běchu před sto lětami jara prašany motiw. Wone mějachu nimo toho wabjenski nadawk za cyłu wjes kaž tež za korčmarja samoho.
Korčma na dźensnišej pohladnicy steješe we Łomsku pola Njeswačidła. Lědma štó wě so na nju hišće dopominać. Wšako bu za čas Druheje swětoweje wójny 1940 zawrjena. Wjace hač dwaceći ludźi widźimy na pohladnicy, a wšitcy su swjedźensce zdrasćeni. Bě to po kehelowanskim swjedźenju 1904, na čož němsce popisana tafla, kehele a kule pokazuja.
Z kwalitu swojeho dźěła na so skedźbnjeja
Sadźbowe studijo Kontrapunkt w Budyšinje wobsteji štwórć lětstotka
Sfałdowane łopjeno padny z knihi „Slawistik in Deutschland“. Wone wopokaza so njewočakowano jako historiski dokument: Z 19. meje 1993 je prěni nadawk, kiž přepoda Ludowe nakładnistwo Domowina (LND) tehdy połtřeća měsacow młodemu sadźbowemu studiju Kontrapunkt w Budyšinje. Mějićel Thomas Fiebiger nochcyše wěrić, kotra žadnostka so tu nadobo jewi. Z wonej wědomostnej ediciju zahaji so płódne zhromadne dźěło z domom na Sukelnskej, kotrež je po 25 lětach wuše hač hdy do toho.
Kompliment za wuhotowanje
Poskitk z kuchnje je dotal wosebje překwapił
Šulerjo 6. lětnika Zhorjelskeje wyšeje šule Scultetusa běchu mjez prěnimi hosćimi wobnowjeneho nakrajneho doma za šulerjow w Bórku. Woni běchu wo přebytku zahorjeni. Runje tak lubješe so jim wopyt w Budyskim Serbskim muzeju. Woni běchu sej přezjedni, zo chcyli so rady do přebywanišća njedaloko Budyskeho Spjateho jězora nawróćić. Woni běchu sej nakrajny šulski dom w Bórku za třidnjowu rjadownisku jězbu wupytali. Z tym běchu woni jedna z dweju prěnjeju šulskeju rjadownjow scyła, kotraž we wobnowjenym a přetwarjenym domje bydleše. Někotři znajachu zarjadnišćo hižo z prózdninskeho lěhwa, w kotrymž běchu w předchadźacych lětach přebywali. Ćim wyše běchu wočakowanja, hladajo na wobsahowe wuhotowanje programa za šulersku jězbu. W nošerstwje města Zhorjelc skutkowaca Scultetusowa wyša šula wuwiwa projekty a wučbne akcenty hłownje po idejach Marije Montessori „Wuknyć wobradźa wjeselo“. A te mějachu 54 šulerjow a jich přewodźerjo wočiwidnje při přebywanju w nakrajnym domje za šulerjow.
Handrijowe křiže su wosebitosć
Poslednju njedźelu w meji wotměje so 14. dźeń tykowane domy ze stołom (Umgebindehaus). Milenka Rječcyna je so z nawodu běrowa Załožby za tykowane domy Arndom Matthesom rozmołwjała.
Na koho měri so tónle dźeń?
A. Matthes: Na wšěch tych, kotřiž zaběraja so ze stawiznami a kulturu swojeje domizny, a tež tych, kotřiž cyle jednorje rady swjeća. Wšako je tón dźeń runje w Hornim kraju, na přikład za Kumwałd a Obercunnersdorf, přičina, wuhotować wulki swjedźeń.
Tykowane domy ze stołom su na serbskich wsach dwurěčneje Łužicy rědke. Hdźe su lětsa tajke wotewrjene?
A. Matthes: W Połpicy njedaloko Malešec je to krajnošulski dom, natwarjeny w lěće 1800. Tam přihotuja překwapjenki wosebje za dźěći. We Hornjej Hórce na Šulskej hasy 4 budźe wotewrjena Stara kowarnja. W njej njebě so zašłe 30 lět ničo stało. Nowy mějićel chce ju zaso wožiwić. W Ramnowje čajaka w tamnišej Starej kowarni z lěta 1760 na zajimcow. Fachowje saněrowany objekt přićahuje zawěsće ludźi, kotřiž chcedźa tajke domy wobnowić.
Dotal běše Wóspork stajnje wobdźěleny. Je tomu lětsa zaso tak?
„Poněčim sym so na šulsku winowatosć zwučił“ Ze zapiskow Richarda Zahrodnika, 3
Dźěćatstwo w narańšej ewangelskej kónčinje mjez Bukecami a Lubijom kónc 19. lětstotka wopisuje 1962 zemrěty Richard Zahrodnik. Originalny němskorěčny tekst ze swójbneho archiwa staj jeho prawnučk Friedhard Krawc a Arnd Zoba-Bukečanski zeserbšćiłoj.
Mój dźěd a moja wowka njeběštaj swojim dźěćom podomk sobu dać móhłoj. Tak dyrbještaj sej staršej swoje hnězdo z wulkej prócu samaj twarić. Z jeju snadnuškimi dochodami to lochko njebě. Widźu w myslach před sobu hišće prěnje proste wuhotowanje, kaž stare kupjene blido z ławku a dwaj stólcaj, konopej z wutykanym słomjakom na nim, z wowsowym słanjom pjelnjene łoža a z wulkej płachtu wodźěte, mały drastowy kamor.
Z wjeselom so wubědźować
Na lětušim wurisanju talentowaneho hudźbneho dorosta wobdźělitej so tež šulerjej w njewšědnej kombinaciji
Lětuše wubědźowanje dorostowych hudźbnych talentow „Młoda serbska hudźba – Młoda serbska muzyka“ so jutře na žurli Serbskeho ludoweho ansambla w Budyšinje zakónči. W Delnjej Łužicy su dobyćerjow hižo před dwěmaj njedźelomaj w rumnosćach Choćebuskeje Academy of Music zwěsćili. Wot SLA z podpěru Załožby za serbski lud w dwulětnym rytmusu zarjadowane wurisanje wotměje so hižo 11. raz.
Cyłkownje 29 wobdźělnikow – wšitcy wuknu na hudźbnych šulach pak w Budyšinje pak we Wojerecach abo w Lubiju – chce sobotu z dohromady 23 přinoškami wěcywustojnu jury přeswědčić. Hódnoćenskemu gremijej přisłušeja lětsa chórowy direktor SLA Andreas Pabst, koncertny mišter SLA Karl-Heinrich Starke a hudźbny pedagoga Lutz Spinde z Gródka. W starobnych klasach wot 7 do 17 lět mytuje jury najlěpše wukony w kategorijach solospěw, spěw z instrumentalnym přewodom a spěwny cyłk, husle, klawěr, pišćałki, pozawna a harfa. Wosebitosć wubědźowanja je, zo maja přinoški přewažnje serbske być.
Jězby po swěće čaja – Spionaža, zběžki, jebanstwo 3. dźěl
Móža čajowe łopjena lětać? So wě, znajmjeńša we wonajkej haperleji. A tohodla je jutrownik za lubowarjow čaja wosebity měsac. To so mjenujcy prěnje čajowe žně lěta, bjez dołheho komdźenja a składowanja, z lětadłom město z łódźu sem dowožuja, kotrež so jenož skrótka a ani dospołnje na čorny čaj předźěłaja. Wone k nam potajkim přeleća, čehoždla so w čajowych wobchodach jako tak mjenowany Flugtee poskićuja. A tónle wosebje aromatiski, husto na kćějate kwětki a čerstwu trawu dopominacy ‚lětacy‘ čaj pochadźa zwjetša z indiskeje kónčiny Darjeeling, hdźež prěnje čajowe łopjena w nalětniku a jutrowniku šćipaja – tak mjenowany first flush. Jako second flush pomjenuja potom druhe žně w smažniku a pražniku. Třećim rěkaja porno tomu autumnals, potajkim nazymske, wšako šćipaja łopjena po dešćowym času we winowcu a nazymniku.
Hori so za kulturu a tradiciju
Wopyt pola blidarja-restawratora Mariana Wjenka we Wotrowje
Mašiny z połnej paru běža. Wšitke hromadźe nimale melodisce klinča. Přijomna dźěłowa atmosfera Wotrowsku Wjenkec blidarnju wobdawa. Čuješ, zo je kóždy dźěłacy w modernizowanej dźěłarni z ćěłom a dušu při wěcy, při dźěle. Wóń drjewa přijomnje do nosa stupa. Stejiš kaž zakuzłany wosrjedź mašinow, dźěłacych a meblowych dźělow. Wot lěta 2010 nawjeduje šef blidarnje, diplomowy inženjer za nutřkotwar Marian Wjenk, tradicionalny zawod. Přewzał je jón wot swojeho nana Jana Wjenka. Mjeztym je sej młody Serb natwarił dalšu wulku dźěłarnju-halu. Blidarnja je so pod jeho nawodom specializowała na twar meblow, sakralneho mobiliara, na restawraciju a rekonstrukciju hódnych drjewjanych wudźěłkow. „Sym rady nadawk přiwzał, blidarnju dale wjesć, w kotrejž sym jako hólčec dźědej a nanej při dźěle přihladował. Sym wjesoły, zo je mi nan při přewzaću zawoda pomhał, tak zo móžu nětko z połnej zamołwitosću, tež za swojich sydom přistajenych, skutkować.“
Kaž literarna a do hłubokosće sahaca čitanka
Tuta kniha skića wobšěrny dohlad do tworjenja, impulsow, basniskich srědkow a rěče Kita Lorenca. Walter Koschmal je sej basnistwo Kita Lorenca dokładnje wobhladał a na nje reagował, neologizmy, prajidma, cezury, ćišiny, rymy, rytmy a łamki wjerša, kiž zamóža woznam změnić, wobjednał.
Tež wersěrowanej čitarce lyriki podawa kniha wjele pokiwow, kak so basnjam Kita Lorenca bližić, sej druhu a dalšu worštu w jeho komprimowanym dźěle wotkrywać. Kniha Waltera Koschmala njeje jenož pomoc za zrozumjenje basnjow Kita Lorenca, wona je tež zabawjaca. Recensentka zhoni z njeje tójšto, štož njebě jej wědome, štož hišće njewědźeše. Tež tohodla knihu lubowarjam basnistwa poruča.
Što móhło w knize lěpje być? Paruju fota, awtografy a dalše basnje, znajmjeńša wujimki abo citaty. To by cesury přinjesło, takrjec wotpočink při čitanju mjez kapitlemi.
Dźěła na dokónčenju knihi
Rozmołwa ze spisowaćelom Křesćanom Krawcom
Ludowe nakładnistwo Domowina dźěła na nowej knize serbskeho spisowaćela Křesćana Krawca pod dźěłowym titulom „Sej statok stajili“. Alfons Wićaz je so z awtorom rozmołwjał.
Wo čim jedna Waša nowa kniha?
Kř. Krawc: Sym čas swojeho žiwjenja hromadźił wšo to, štož je zajimawe za serbske narodne žiwjenje. Tole sym tež w romanje „Paradiz“ a w druhich literarnych wudaćach wužiwał. Nětko chcu na kóždy pad hišće połoženje Serbow spočatk tutoho lětstotka rysować, kajkež wone woprawdźe je. Při tym złožuju so na metodu, kotruž nałožowach při „Što wot nas wostanje“. Prašam so ludźi, woni rěča a ja sej zapisuju. Tole je wězo zhromadne dźěło – mjez tymi, kotřiž na pask rěča, a mjez tym, kotryž sej zapisuje.
Kotru wažnosć widźiće w tutych portretach a we wuprajenjach woprašowanych ludźi?
Kř. Krawc: Njeńdźe wo to, zo něšto napisam, štož realistiskemu połoženju w Serbach njewotpowěduje. W kotrym połoženju smy jako Serbja dźensa woprawdźe žiwi – wo to dźe.
Po kotrym systemje sće sej portrety wuzwolił?
