Wnučkam česć a zamołwitosć
Nimo literarneho herbstwa Jurja Brězana, kotrež dósta po přeću spisowaćela Němski literarny archiw Marbach, su wnučcy Beno, Franciska a Florian namrěwstwo wotkazane dóstali. Kak woni z tym wobchadźeja a kak so dźensa na swojeho dźěda dopominaja, wo tym je so z nimi Cordula Ratajczakowa na swjedźenskim zarjadowanju k česći Jurja Brězana w Budyskim Dźiwadle na hrodźe rozmołwjała.
Namrěwstwo Jurja Brězana – je to za was tema wšědneho dnja?
Florian B.: Zaběramy so z nim kóždy dźeń – hač priwatnje, za swójbnych abo za zjawnosć. Je to česć a zamołwitosć w jednym. Sprěnja je to swójbny nadawk, kotryž mamy spjelnić, a zdobom móžnosć, našu swójbu zjednoćić. Hladajo na zjawnosć dźe wo to, herbstwo dale wjesć – nastupajo dom w Hornim Hajnku, nastupajo twórby a nastupajo zarjadowanja kaž dźensa tule. Druhdy su w Hornim Hajnku cyle jednore nadawki kaž trawu syc. Zdźěla su to naročniše, kaž tam wotewrjenu pisarnju 12. junija wuhotować.
Beno je eventmanager w Mnichowje, Franciska bydli po studiju mediciny mjeztym w Šwicarskej a ekonom Florian dźěła w Drježdźanach – kak to funguje?
Wučer a přikład młodym
Prěnje zetkanje z Jurjom Brězanom mějach jako maturantka. Tehdy we wukonowym kursu serbšćiny čitachmy jeho romanaj „Krabat“ a „Krabat. Druha kniha“. Běchmy romanaj prěki a podłu wobjednawali a trochu něšto tež dopóznali – ale hač smy tež wšitko zrozumili? Přeprosychmy sej jeho na rozmołwu a wuwoprašowachmy so jeho dźěry do brjucha. A Brězan na wšitke naše prašenja wotmołwi.
Jónu buch jako studentka prošena, na zarjadowanju Koła serbskich spisowaćelow přednošować wo zběrce młodych awtorow „Žadyn happy-end“. Běch chětro rozpjeršena a njeběch sej scyła wěsta, hač sym wšitko prawje, ale tež sprawnje kritisce zwurazniła. Přednošowach skónčnje swoje rozmyslowanja wo zběrce. Brězan bě mjez připosłucharjemi. Ja młoda njenazhonita běch sej telko mysli překładowała, Brězan zběrku pozdźišo w diskusiji prosće z jednej sadu hódnoćeše: „Za najbóle pretenciozny mam tekst …“ Nic wjace a nic mjenje. A wědźachmy, zo ma wón někak prawje.
Sawna – wječer – karty
Ze swojimi literarnymi twórbami je Jurij Brězan čas žiwjenja w zjawnosći stał. Ćim bóle je so wón wot srjedź 1970tych lět wjeselił na pjatkowne wječory.
Wot toho časa mjenujcy měješe w swojim domje w Hornim Hajnku sawnu zatwarjenu. A tam zetkawaše so stajnje pjatk – spočatnje tež wutoru – koło muži, kotřiž zhromadnje do sawny chodźachu. Ale tele wječory běchu wjace, hač zo su wobdźělnicy jenož něšto za swoju strowotu činili. Dwaj z nich běštaj Šmitec bratraj Měrko a Tomaš z Worklec. Dźensa staj sotrowcaj Jurja Brězana nawoda Chróšćanskeje zakładneje šule a wučer na Worklečanskej wyšej šuli.
Hajdanec dźěd a šerjenja (wujimk)
Ja běch hudźił na kwasu w Delanach a ćehnjech domoj, swoju trompetu na chribjeće, nóc bjez měsačka, ćma kaž w kruwje. Běch so por palenčkow na puć srěbnył a spěwach sej wjesele a při tym spěwanju sej tola zaběžu a steju nadobo před Třomi lipami pola Hanineho hatka. To je cyle blisko Čorneho hata. Bych jenož kónčk wróćo hić trjebał a bych zaso swój kruty puć pod nohomaj měł, ale moja trompeta bě mučna a ja tež, a runjewon wjedźeše šćežka nimo Čorneho hata direktnje na łuku za mojim statokom. Potajkim, ja so pasu toho kruteho, dalokeho puća a šnórju po bliskej wuskej šćežce runy puć přez lěs. A nadobo mi tola tón Połšweda napřećo přijěcha. Konja drje teptać a tež ćicho zarjehotać słyšach, ale widźeć ničo njebě hač tón Połšweda, něhdźe połdra metra nad zemju w powětře.
Tón šerjenski hejtman na mnje wudźěra a so wošćěra, zo so štomy třasu. Potom wón zakrjechta: „Na tebje sym tři sta lět čakał! Do bahna z tobu – za mnu, marš!“
„Njejsmy za wšitko tu – ale za wšitkich“
Slepjanska wosada je hosćićelka lětušeho 70. serbskeho ewangelskeho cyrkwinskeho dnja „Woni pak wostachu wobstajni“
Slepjanska cyrkej je tež wotydźenja wotamknjena. Tak je wona wěriwym, ale tež wopytowarjam ze wšěch kónčin wodnjo stajnje přistupna. SN/Maćij BulankSlepjanska fararka Jadwiga Malinkowa přeproša wšitkich Serbow a zajimcow z Hornjeje, srjedźneje a Delnjeje Łužicy kaž tež z dalšich kónčin jutře a njedźelu do Slepoho na 70. serbski ewangelski cyrkwinski dźeń. Jedyn z wjerškow budu zajutřišim wulke kemše w 10 hodź., kotrež skupina Kólesko spěwnje wobrubi. Slepjanska wosada słuša k cyrkwi Berlin-Braniborska-šleska Hornja Łužica, jednej z dwaceći krajnych cyrkwjow Ewangelskeje cyrkwje w Němskej, kotrejež sydło je w Berlinje. „Tradicionalnje w našej wosadźe hornjoserbšćinu nałožujemy, dokelž leži wosada na kromje Hornjeje Łužicy. Dokelž pak słušamy cyrkwinsce k něhdyšej pruskej cyrkwi tež z Delnjej Łužicu hromadźe dźěłamy“, fararka Jadwiga Malinkowa wuswětla.
We Wojerecach hraja golf mjez wysokimi bydlenskimi blokami
Bujne łuki město krótko dźeržaneho trawnika: Při golfowanju na njerunym terenje abo po měsće je wjeselo wažne. Cil tajkeho njewšědneho sportowanja su štomy, pěskowe kašćiki abo papjerniki. To wšo mjenuje so crossowy golf, kotryž zdawa so wo tójšto wurunaniši być hač klasiski golf.
Franz Neugebauer bjerje sej golfowy bič z toboły. 36lětny měri so na bulik, kotryž leži w někotre centimetry wysokej trawje. Dwaj probowej machaj z bičom – a hižo leći kusk trawnika po powětře. Sobuhrajerjo Neugebauera wosrjedź Wojerowskeho noweho města maja to wjace zboža. Jich buliki drje njelětaja, wone pak so kuleja abo skakotaja znajmjeńša po zemi do směra na cil.
„Bajki zwjazuja generacije“
Klankodźiwadźelnica hrajerski lóšt Wotrowskich hortowych dźěći budźiła
Połčničanka Uta Davids hraje z klankami. Nječini to spontanje. Ně, wona wukonja klankodźiwadźelenje powołansce a z cyłej swojeje wutroby. A zawjesela tak małych a wulkich.
Dźěćom bojazliwosć wzała
Cyle swobodnje so Uta Davids dźěći praša: „Hdźe sće hižo jónu maski widźeli?“ Jeje projekt rěka „Maski twarić/hra z maskami“. Swenja, Anton a dalše dźěći z horta Wotrowskeho dnjoweho přebywanišća „Dźěćacy raj“, kotrež je w nošerstwje Serbskeho šulskeho towarstwa ruku zběhnu. „W Kauflandźe“, „hody“, „na póstnicach“, jich wotmołwy Połčničansku klankodźiwadźelnicu zadźiwaja. W běhu projekta je wona šulerjam dała kwaklki molować. „Chcych w nich njebojazliwosć budźić. Po tym su so woni z mjezwočemi zaběrali. Tak nastachu čłowječe, zwěrjeće a měsačkowe formy.“
„Hońtwjerska powołanska“ rěč w serbskej maćeršćinje z Pawołom Rotu 3
Nastawk wo serbskich hońtwjerjach je bywšeho wučerja Pawoła Rotu pohnuł, wo serbskich zapřijećach hońtwjerjenja rozmyslować. Zhromadnje z nim wěnujemy so tejle zajimawej naležnosći: dźensa mjez druhim konkretnym zapřijećam wokoło hońtwy sameje.
Swoje powědanje wo serbskej hońtwjerskej rěči w Předźenaku z wólnje wubranymi zapřijećemi mějach jenož jako pokazku myslenu a ze šupom za skónčenu. Nastawk nasta w zymskej wostudźe. Redakciski přidawk „Pokročowanje slěduje“ tež pod druhi a poprawom zakónčacy dźěl pak mje zawjazuje ze swojim powědanjom woprawdźe pokročować, znajmjeńša najprjedy třeći, chiba zdobom štwórty dźěl přidać.
Łakańca
Jewišćo je jeho žiwjenje
Zetkanje z dźiwadźelnikom Budyskeho Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła
Sedźimoj w swětłym hornim foyeru Budyskeho NSLDź. Na sćěnje wulkemu woknu napřećo wisaja fota wšěch tuchwilu w tutym domje přistajenych dźiwadźelnikow, tež 53lětneho Jana Mikana. Wón słuša k tym najdlěje skutkowacym čłonam Budyskeho hrajerskeho ansambla. Foto na dalšej sćěnje pokazuje jeho w róli Jurja njedawno předstajeneje serbskeje inscenacije „Jakni mužojo“. Komedija je so přihladowarjam lubiła. „Ja komedije rady hraju, byrnjež ćešo było je na jewišću předstajeć“, Jan Mikan praji, dodawa pak, zo poprawom wšitke žanry rady hraje, dokelž jeho wšitke hrajersce wužaduja. „Jako dźiwadźelnik dyrbiš so do kóždeje figury zanurić a ju publikumej přeswědčiwje spřistupnić. To je to rjane na našim powołanju.“ A po tym so tež rodźeny Budyšan ma. Dožiwich jeho hižo w najwšelakorišich rólach serbskich a němskich inscenacijow. Wotkupju jemu wot njeho předstajene figury. W kruchu „Jakni mužojo“ zamó wón jako Jurij swojich kolegow-transportnych dźěłaćerjow wulkotnje „na zemi“ dźeržeć.
Serbske přezpolo Lorenca wo času a kraju
Kito Lorenc
Foto: SN/
M. Bulank
Basnje a smorženki Kita Lorenca, z dodawkom čěskeje poezije Kyrkonošow, je Ludowe nakładnistwo Domowina nam do ruki dało. Přeco, hdyž so basnik Lorenc swojeho wótřeneho, ironiskeho słowa jima, ma čitarstwo lekturu, kotraž jeho do raja najrjeńšeje, najlěpšeje poezije wjedźe – skerje zawjedźe. „Zymny kut“ rěka jeho nowa zběrka. Wjace hač wosomdźesat basni, k tomu dźesać wot čěskich basnikow z Kyrkonošow, wotwěraja durje, zwjetša sćicha do zašłosće a njewulkeje, skromneje přitomnosće, kaž to jenož basnje zamóža.
Kito Lorenc je wusahowacy, móhłrjec nestor nowočasneho serbskeho basnistwa, njeby-li tajkile titul hladajo na jeho starobu, ćim bóle pak za kreatiwnu młodosć wěrypodobny był. Lorenc je najbóle mytowany a do wyšiny sławy pozběhnjeny poet našeho ludu. Je nošer Mytow Heinricha Heiny, Ćišinskeho, Lessinga, Heinricha Manna a Petrarca. Jeho najwjetše myto nimo tajkeje sławy: Je wulkomišter serbskeho słowa.
