We Wrócławju powědaja sej typiski žort: Zetkataj so mužej. Jedyn so praša: „Zwotkel sy?“ „Z Wrócławja“, wotmołwi tón. „O fajn, sym tež z Lwowa!“

„Widźu hižo dalšeho!“, mały hólc wjesele woła, a takle to tohorunja začuwaš, sy-li po puću na wotkrywanskej turje po Wrócławju. Wšudźe je nańdźeš: lutki. Před uniwersitu čita lutk-profesor z knihi, při historiskim jastwje sedźi mała bronzowa figura z rjećazom přiwjazana na woknje, před italskim restawrantom widźiš tajku z Vespa-motorskim.

Štož kaž turistiski gag wupada, ma politisko-historiski pozadk. W 1980tych lětach sta so čerwjeny lutk ze symbolom protestneje skupiny Oranžowa alternatiwa přećiwo komunistam, z Wrócławskim studentom Waldemarom „Majorom“ Frydrychom na čole. 2001 su z prěnjej figuru lutka na městnje demonstracijow tele hibanje wopominali. Štyri lěta pozdźišo stwori Wrócławski wuměłc w nadawku města dalše pjeć lutkow – mjeztym je jich něhdźe 265. Lokalni předewzaćeljo su dalše pro­dukować dali. A tak wuwichu so lutki k maskotkam šleskeje stolicy. CoR

Zo hraješe Praha wažnu rólu w narodnym wozrodźenju serbskich studentow, je znate – zo to we wěstej měrje tež za Wrócław płaći mjenje. Dwójce w stawi­­­znach sta so šleska stolica za wěsty čas z kubłanišćom serbskeje elity. Wo tym swědčitej tež zjednoćenstwje, załoženej we Wrócławju srjedź 19. a 20. lětstotka.

Njezapomnity budźićel a slědźer Serbow

pjatk, 26. februara 2016 spisane wot:

Wopominamy wodźaceho zastupjerja serbskeho wozrodźenja w 19. lětstotku, zwjazkarja Słowjanow Jana Arnošta Smolerja

Štó je do wutrobow tajku lubosć płodźił?

Štó je serbski narod budźił k žiwjenju?

Štó je serbskich synow k horliwosći wodźił

za rěč, sławny narod a za wótčinu? –

Ty sy z procha zběhał narod serbowski,

zo so nětko w młódnej krasy zeleni.

z basnje „Dźakna sława“ Handrija Zejlerja,

podateje wot Maćicy Serbskeje jutry 1863


Cyle sprawnje: Hdy sće so posledni raz z Janom Arnoštom Smolerjom zaběrali? 3. měrca 1816 we Łuću rodźeny syn wučerja, z kotrehož sta so w 19. lětstotku jedyn z najwuznamnišich serbskich reprezentantow, wojowarjow wo prawa našeho ludu a jeho kubłarjow, bě cyłe swoje žiwjenje serbstwu wěnował. Smoler je swój čas zhromadne žiwjenje Serbow a Němcow přisporjeć spytał, na přikład 1841 z knižku „Mały Sserb abi Serske a Njemske Rozmłowjenja“, kotraž měješe mjezsobnu konwersaciju spěchować. Kaž wěmy, njeje so tónle zjaw samo hač do 21. lětstotka zasadnje změnił.

Zwjazk serbskich spěwarskich towarstwow

pjatk, 26. februara 2016 spisane wot:

Namrěwstwo Jana Arnošta Smolerja je Zwjazkej serbskich spěwarskich towarstwow (ZSST) jara wažne. Myslu předewšěm na Smolerjowej zběrce „Pěsnički hornich a delnich Łužiskich Serbow“, w kotrymajž je wjac hač 500 ludowych spěwow – wjace hač 300 hornjoserbskich a něhdźe 200 delnjoserbskich – ze­zběrał a tak přichodnym generacijam zachował. Jeju praktiski wužitk pak je w našim zwjazku skerje snadny, wšako wobstejimy we wjetšinje z chórow a spěwnych skupin, kotrež wjacehłósnje spěwaja, tak zo móže jenož jenička naša čłonska spěwna skupina tele zawostajenstwo woprawdźe a zwjetša tež w originalu wužiwać.

Młodźency a mužojo wokoło dr. Fabiana Kaulfürsta pěstuja jako Přezpólni staru tradiciju pólneho spěwanja. Za to móža jednohłósne wot Jana Arnošta Smolerja zezběrane pěsnje wužiwać. K tomu podawaja w swojich programach stajnje zajimawostki wokoło wubranych spěwow. Takle Přezpólni, kotřiž wšak wobsteja mjeztym dźesać lět, starodawne pěsnje publikumej znowa spřistupnjeja. Tak na swoje wašnje skutkowanje Smolerja zdobom dale wjedu a serbske ludowe pěsnje do ludu noša.

Serbske Nowiny so w dwěmaj institucijomaj a třoch towarstwach za jich poměrom k Smolerjej wobhonili

Jan Malink,

předsyda

Maćicy Serbskeje

dr. Susanne Hozyna,

wědomostnica Serbskeho instituta

SN/Maćij

Bulank (2), Serbski kulturny archiw

Na čole serbskeho wozrodźenja steješe jedna wosoba: Jan Arnošt Smoler. W rozsudnych lětach wot 1840 do 1875 bě wón na nimale wšitkich polach narodneho dźěła aktiwny. Jeho „Pěsnički“ njejsu jenož najwobšěrniša zběrka serbskich ludowych spěwow, ale tež časćišo nakładowana encyklopedija serbskeje ludowědy. Kóždy, kiž so ze serbskej hudźbu zaběra, je na tule knihu pokazany. Wot Smolerja koncipowana Maćica Serbska běše přez lětdźesatki centralne serbske towarstwo. Maćica załoži najwuznamnišu serbsku biblioteku, archiw a muzej. Wona skutkowaše jako nakładnistwo, kotrehož najwuspěšnisa publikacija bě Serbska protyka.

Serbow mjezynarodnje připóznaty genius

pjatk, 26. februara 2016 spisane wot:

K 200. narodninam narodneho budźićela, wědomostnika a wudawaćela Serbskich Nowin Jana Arnošta Smolerja (Pokročowanje a kónc)

Předwidźany studij ewangelskeje teologije w Lipsku znjemóžni Janej Arnoštej Smolerjej přikaz pruskeho krala, zo maja wšitcy jeho staćenjo w kraju studować. Tak poda so wón po jutrach 1836 do Wrócławja. Na tamnišej sławnej uniwersiće běchu tehdy prěnju fakultu slawistiki w Pruskej wotewrěli, štož bě za dalši žiwjenski puć Smolerja jara wužitne. We Wrócławju nańdźe wón bywšich serbskich sobušulerjow, kaž Delnjoserba Jan Boguchwała Markusa ze Zakrjowa. Kaž Smoler je tón pozdźišo zběrku serbskich ludowych pěsnjow za wupisanje Hornjołužiskeje towaršnosće wědomosćow w Zhorjelcu zapodał. Smolerjowa zběrka pak bu mytowana a 1841 a 1843 ćišćana. Markus, Julius Eduard Wjelan ze Slepoho, Jan Awgust Warko, syn Běłowodźanskeho wučerja a po studiju farar w Jabłońcu, kaž tež Sigismund Rjeda z Dołheje Boršće studowachu tohorunja ewangelske duchownstwo.

Je cyle jasne, zo njeby Ludowe nakładnistwo Domowina bjez duchowneho programa a praktiskeho dźěła nakładnika a redaktora Jana Arnošta Smolerja to było, štož wone dźensa je. Lěta 1842 wuńdźechu w Budyšinje prěni króć Tydźenske Nowiny. Nazymu 1848 přewza Jan Arnošt Smoler jeje redaktorstwo a něšto pozdźišo tež wudawaćelstwo. Tute dźěło wukonješe wón hač do smjerće. Njepowalnje podpěrowaše serbske narodne hibanje, powjetšowaše nowinu, rozšěrjowaše ju po Serbach a přemjenowa ju 1854 na Serbske Nowiny. Nakład rozrosće wot 700 na 2 000 w lěće 1884. Wot lěta 1875 daše Smoler nowinu w swojej ćišćerni ćišćeć. Syn Marko Smoler přewza po nim jeho dźěło a wukonješe je nimale 50 lět. Po Druhej swětowej wójnje dósta nowina mjeno Nowa doba. Hakle 1991 móžeše znowa te mjeno přiwzać, kiž bě jej Smoler spožčił a kotrež je zdobom jeje program: Serbske Nowiny.

Z Janom Arnoštom Smolerjom nas tójšto zwjazuje. Naše spěchowanske towarstwo a bywše šulske twarjenje na torhošću nosytej dźensa jeho mjeno. W towarstwowych wustawkach je mjez druhim zapisane: „Zaměr towarstwa je, hajić a spěchować serbske kulturne tradicije we wzajomosći z němskej a europskej kulturu. Dorozumjenje mjez ludami a akceptanca hinašich kulturow měli so ... přez tele zetkanišćo spěchować.“ Tak kaž Smoler chcemy tež my mjez Serbami a Němcami mosty twarić. Naša stajna wustajeńca wotbłyšćuje dźěćatstwo, čas młodosće a powołanske žiwjenje nakładnika. Wona pokazuje tež někotre z jeho prěnich dźěłow. Wulki dźěl knihow w našej Małej serbskej knihowni pochadźa ze Smolerjec ćišćernje a z kniharnje Ludoweho nakładnistwa Domowina. Mjez nimi stej dwě, kotrejž je nam Urte Dougan ze Šwedskeje, praprawnučka Handrija Zejlerja, přewostajiła.

Ma wótre wóčko za motiwy

pjatk, 19. februara 2016 spisane wot:

W LND wuńdźe wobrazowy zwjazk wo skutkowanju fotografa Geralda Großy

73lětny diplomowy fotografikar Gerald Große přińdźe runje z rozmołwy w Budyskim Ludowym nakładnistwje Domowina. „Mějach tam ke knize, kotruž Budyski fotograf Jürgen Maćij wo mni wuda, hišće to a tamne zrjadować. Kniha wuńdźe k Lipšćanskim knižnym wikam w měrcu.“ Dwurěčna serbsko-němska kniha, pjata w rjedźe LND „Łužiscy fotografojo“, ma titul „Lausitzer Fotografien – Wobrazy z Łužicy“. Wona změje dohromady 166 stron, z toho 80 fotowych. Jürgen Maćij předstaja swojeho kolegu a k tomu bibliografiju kaž tež přehlad jeho fotowych wustajeńcow. „Sieghard Kozel piše wo mojich fotach w kalendrach ,Křinja‘ a Herbert Schirmer wo wu­daćach wobrazowych knihow za čas NDR. Při tym moje dźěła sobu zapřijima. Wudaće změje čornoběłe fota, nastate w času wot lěta 1955 hač do 1990. Tute motiwy skutkuja nětko na mnje kaž kuzło. Sym zadźiwany, što wšitko sym zaji­maweho fotografisce zapopadnył“, powěda powołanski fotograf.

Serbska debata

nowostki LND