„Zmužita, sebjewědoma, mudra a pilna Serbowka“
Lawdacija na lawreatku Myta Zejlerja 2020 Chrystu Meškankowu
Dźens tydźenja bu Chrysta Meškankowa w Kamjenskim sakralnym muzeju, Haninej cyrkwi, z Mytom Zejlerja, wuznamjenjenjom za serbsku rěč, počesćena. Dokumentujemy tule lawdaciju bywšeje direktorki Serbskeho gymnazija Budyšin Rejzy Šěnoweje.
Jednoho ranja słyšachmoj z mužom w serbskim rozhłosu rozsud jury Myta Zejlerja, zo počesća lětsa Chrystu Meškankowu z mytom za serbsku rěč, z Mytom Zejlerja. Zo počesća ju za wobstajne a přikładne tworjenje w nałožowanju a wuwiwanju serbskeje rěče a kultury, za jeje žiwjenski skutk.
Wjele zboža, luba Chrysta, ći dźensa hišće raz z cyłeje wutroby přeju.
Słowje, kotrejž sebi prajimy na narodninach, do noweho lěta abo młodemu čłowjekej, kiž so hotuje na nowy wotrězk žiwjenja, słušatej dźensa tebi.
Z KAMERU PO CYŁEJ ŁUŽICY A DO SWĚTA 3. dźěl
Pod nadpismom „Z kameru po Łužicy a do swěta won“ wěnuje so w nowej seriji Serbskich Nowin filmowc
dr. Toni Bruk stawiznam serbskeho filma. Mjez druhim rozprawja wón w swojich wuwjedźenjach wo wosebitosćach a njewšědnosćach před a za kameru kaž tež wo wuwiću serbskeho filma hač do přitomnosće.
Hdys a hdys schadźowaše so we Łužicy přirada za serbsku kulturu pod předsydstwom statneho sekretara ministerstwa za kulturu NDR. Tam dóstach srjedź lěta 1979 wopismo, zo sym wot 1. julija sem nawoda Serbskeje filmoweje skupiny DEFA a zo mam nadawk, wutworić hač do kónca lěta dźěłakmanu produkcisku skupinu za Serbski film. Dokelž njemějach hač na někotre ideje ani fenka ani dźěłowe zrěčenje w zaku, započach pytać skromny domicil za pjeć sobudźěłacerjow w Budyšinje. Hačrunjež wjednistwo SLA protestowaše, je ministerstwo postajiło, zo dóstanje filmowa skupina dźesać kwadratnych metrow (!) w domje nad „Wjelbikom“. Nochcu naličić wulke a małe ćeže, ale běchmy kónc septembra 1979 zarjadowani.
Slěborne kłoki
Sakska krajna wustajeńca w Zwickauwje zhladuje na 500 lět industrijneje kultury
Šikwane awta steja w Zwickauwje. Štóž lubuje oldtimery a spěšne jězdźidła, njech na kóždy pad tamniši Augusta Horchowy muzej wopyta. Tam maja wobłuk za wubědźowanski sport z małym kinom a z pokazku na stawizny „slěbornych kłokow“, kaž je tule mjenuja. Prědku spěšne awta wobswětleja, za nimi widźiš filmy z wubědźowanjow z 1930tych lět. Pjeć lět su „slěborne kłoki“ z Zwickauwa motorowy sport rozsudnje sobu postajeli, kaž słyšu. Prěnje scyła w Zwickauwje twarjene awto pak runje tak imponuje. Model Horch ze sylnosću 14 do 17 PS, kupej z lěta 1904 steji hnydom při zachodźe muzeja. Njeličomne oldtimery slěduja, kaž wohnjowoborne jězdźidło z lěta 1927, Audi-kabriolej z lěta 1934 a sportowe motorske DKW. Samo do dźěłarnje Augusta Horcha móžeš hladać. Zwickau ma dźě wjelelětnu awtowu tradiciju. Tu su Trabant twarili a tu dale awta produkuja, dźensa VWje. A nětko je Augusta Horchowy muzej jedne stejnišćo sakskeje krajneje wustajeńcy pod hesłom „Boom“.
Što móže nam tajka a hinaša drasta rjec?
W tutej kolumnje powědaja štyrjo redakciji SN znaći mjezynarodni awtorojo, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Do přizemjenja w Delhiju (Indiska), přilećawši z Londona (Wulka Britaniska, hdźež wón bydleše) bě prof. Wink swoju zapadnu drastu na za sewjernu Indisku typiski bałmjany dwudźělny woblek (kurta-pyjamu) změnił, zo by so tamnišemu wobydlerstwu bóle připodobnił. Bě pak tróšku šokowany, jako měješe jeho wobchadny policist na lětanišću za nošerja wačokow a jeho hrubje wotwjedźe, po tym zo bě Wink swoje toboły do taksija stykał. W ekscelentnym pjećhwězdowym hotelu, w kotrymž chcyše přenocować, jemu portjej spočatnje přistup zapowědźi.
Budyski Mikławšk
Benedikt Dyrlich
Wot měsačka so njedaj zawjesć
Chce jenož zo by sutał
Do wupalenych hwězdow
Łójił ćmu do měchow hłowy
Wohladaj so žedźbow maznych
Dźi z puća wětrec hólcam
Přez rozwalinu hwizdajo na dźeń
Snowaja złósć a wichor wójny
Wostań swěrny sebi
Dźerž so zbytka jasnosće
A skutka krutych rjapow
(2006)
Pohlad na načasne stawizny
W swojimaj knihomaj „Lěto wjesneho hólca“ (1981) a „Młode lěta wjesneho hólca“ (1986) wopisuje Pawoł Grojlich (1908–1992) dožiwjenja z dźěćatstwa a swój žiwjenski puć wot młodostneho k dorosćenemu. W „Lěće wjesneho hólca“ twori běh lěta za roboćanskeho hólčeca w Njechornju powědanski łuk ze wšelakimi epizodami w jednotliwych měsacach. Tak zbliža nam kónčinu wokoło Njechornja, Wósporka, Běłeje Hory z wuběžkami hač do Barta a Bukec – cyły region wuchodneho Budyšina, kotryž měješe tehdom wjele sylniši serbski raz. Swět swojeho dźěćatstwa pokazuje nam Grojlich z wjele humorom, při tym pak přeco jasnje na towaršnostne njerunosće, wosebje na połoženje swójbnych skedźbnja. Čitar pytnje, zo wěste ranjenja a nazhonjenja nuzy tež hišće staršeho awtora wobwliwuja. Swoje z předswědčenjom doprědkarske a lěwicarske nastajenje Grojlich nihdźe njezataja. Ilustracije a wonkowny wobraz wobeju knihow rysował je něšto lět starši přećel Měrćin Nowak-Njechorński, přez kotrehož so Grojlich z młodoserbskim hibanjom zeznajomi a sta so, indirektnje, z wučomnikom „Korlu“ w Smolerjec ćišćerni.
Znowa wulki swět skulpturow w skale
We wobłuku 14. mjezynarodneje rězbarskeje dźěłarnički w Miłoćicach zaso najwšelakoriše twórby nastali
„Chošćo“ Jadwigi Deleńkec z jasnej pokazku na znate prajidmo. Zadnja strona etiketa je serbsce popisana.Wot Njebjelčanskeho towarstwa Kamjenjak lětsa 14. raz wuhotowana mjezynarodna rězbarska dźěłarnička w Miłočanskej skale je wospjet mnóstwo zajimawych twórbow najwšelakorišeho razu wupłodźiła. Dohromady dźesać wuměłcow z Němskeje, Pólskeje a Bołharskeje zdźěła w běhu dweju tydźenjow skulptury, wotbłyšćowace cyły, epochi přesahowacy estetiski spektrum rězbarjenja wot realistiskeho napodobnjenja přez abstraktne formy hač ke geometriskej studiji.
Łysa nětko wo wosom metrow wyša
Nowe wuhladnišćo na wjeršku łužiskeje hory pućowacym a hosćom přepodate
Na wjeršk hory Łysa (Lausche), kotraž je ze swojimi 793 metrami najwyša hora Němskeje wuchodnje Łobja, pućować je wobćežne. Puć hač k nowemu wuhladnišću na Łysy, kotrež su hakle kónc minjeneho měsaca zjawnosći přepodali, je runje tak napinacy.
Wšitke pospyty zwrěšćili
Po tym zo bě so 1946 stara bawda na Łysy wotpaliła, běchu zas a zaso prócowanja, wjeršk znowa wobtwarić. Wšitke pospyty, tole zwoprawdźić, pak zwrěšćichu. Gmejna Wulki Šunow (Großschönau) – jej wšak wočerstwjenišćo Waltersdorf wot 2003 přisłuša –, pak je lěta 2007 zjawny diskusijny proces wo znowawuhotowanju wjerška Łysy nastorčiła. Na to přewjedźechu idejowe wubědźowanje, za kotrež zapodachu hač do 2009 cyłkownje 33 namjetow z Němskeje a Čěskeje. Tři lěta pozdźišo nabywaše wšitko jasniše a konkretniše kontury a formy. We wobłuku diplomoweho dźěła su tuž přepytowanja za wuhladnišćo na wjeršku hory přewjedli. Móžnosće nóclěha na nim a zastaranje pućowacych z jědźu a napojemi pak su wot wšeho spočatka wuzamknyli.
Najebać suchotu w lěću hriby nětko po spadkach zaso rostu
Po lěsach chodźić a słódne hriby zběrać je kóždu nazymu witana wotměna. A dobra powěsć za lubowarjow – hriby zaso rostu, tež hdyž někotre družiny hišće trochu čakaja.
Jenož mjezsobna dowěra wuspěch zaruča
Za mnohe družiny sporta trjebaja sportowcy wosebite nastroje, zo móhli jón prawje a wosebje tež wuspěšnje wukonjeć. Tež w jěchanskim sporće to na mnohe wašnje přitrjechi. Wažny za wuspěch pak je předewšěm dobry poměr mjez jěcharjom a konjom. Jenož hdyž móže so jedyn na tamneho spušćeć, stej wuspěch kaž tež dobre začuće za wobě stronje zaručenej.
Zo je dobry poměr mjez jěcharjom a konjom trěbny, měni tež Kornelia Helmowa z Jitka (Eutrich). Jako wuspěšna a připóznata konjaca trenarka wona derje wě, što tajki poměr mjez konjom a jěcharjom wučinja. Hižo wjele lět so wona a jeje dźowce wuspěšnje na jěchanskich turněrach wobdźěleja. Helmec trójka je wusměrjena na tak mjenowane jěchanje po westernskim wašnju. Tam je wosebje spušćomny poměr mjez konjom a jěcharjom žadany. Wšako jěchar přikazy a trěbne pomocy jeno z pohibami ćěła, rukow a nohow konjej posrědkuje. Zo móhł štyrinohač na nje prawje a derje reagować, trjebataj wón kaž tež čłowjek wěsty čas wukubłanja a wuknjenja.
