„Poněčim sym so na šulsku winowatosć zwučił“ Ze zapiskow Richarda Zahrodnika, 3
Dźěćatstwo w narańšej ewangelskej kónčinje mjez Bukecami a Lubijom kónc 19. lětstotka wopisuje 1962 zemrěty Richard Zahrodnik. Originalny němskorěčny tekst ze swójbneho archiwa staj jeho prawnučk Friedhard Krawc a Arnd Zoba-Bukečanski zeserbšćiłoj.
Mój dźěd a moja wowka njeběštaj swojim dźěćom podomk sobu dać móhłoj. Tak dyrbještaj sej staršej swoje hnězdo z wulkej prócu samaj twarić. Z jeju snadnuškimi dochodami to lochko njebě. Widźu w myslach před sobu hišće prěnje proste wuhotowanje, kaž stare kupjene blido z ławku a dwaj stólcaj, konopej z wutykanym słomjakom na nim, z wowsowym słanjom pjelnjene łoža a z wulkej płachtu wodźěte, mały drastowy kamor.
Z wjeselom so wubědźować
Na lětušim wurisanju talentowaneho hudźbneho dorosta wobdźělitej so tež šulerjej w njewšědnej kombinaciji
Lětuše wubědźowanje dorostowych hudźbnych talentow „Młoda serbska hudźba – Młoda serbska muzyka“ so jutře na žurli Serbskeho ludoweho ansambla w Budyšinje zakónči. W Delnjej Łužicy su dobyćerjow hižo před dwěmaj njedźelomaj w rumnosćach Choćebuskeje Academy of Music zwěsćili. Wot SLA z podpěru Załožby za serbski lud w dwulětnym rytmusu zarjadowane wurisanje wotměje so hižo 11. raz.
Cyłkownje 29 wobdźělnikow – wšitcy wuknu na hudźbnych šulach pak w Budyšinje pak we Wojerecach abo w Lubiju – chce sobotu z dohromady 23 přinoškami wěcywustojnu jury přeswědčić. Hódnoćenskemu gremijej přisłušeja lětsa chórowy direktor SLA Andreas Pabst, koncertny mišter SLA Karl-Heinrich Starke a hudźbny pedagoga Lutz Spinde z Gródka. W starobnych klasach wot 7 do 17 lět mytuje jury najlěpše wukony w kategorijach solospěw, spěw z instrumentalnym přewodom a spěwny cyłk, husle, klawěr, pišćałki, pozawna a harfa. Wosebitosć wubědźowanja je, zo maja přinoški přewažnje serbske być.
Jězby po swěće čaja – Spionaža, zběžki, jebanstwo 3. dźěl
Móža čajowe łopjena lětać? So wě, znajmjeńša we wonajkej haperleji. A tohodla je jutrownik za lubowarjow čaja wosebity měsac. To so mjenujcy prěnje čajowe žně lěta, bjez dołheho komdźenja a składowanja, z lětadłom město z łódźu sem dowožuja, kotrež so jenož skrótka a ani dospołnje na čorny čaj předźěłaja. Wone k nam potajkim přeleća, čehoždla so w čajowych wobchodach jako tak mjenowany Flugtee poskićuja. A tónle wosebje aromatiski, husto na kćějate kwětki a čerstwu trawu dopominacy ‚lětacy‘ čaj pochadźa zwjetša z indiskeje kónčiny Darjeeling, hdźež prěnje čajowe łopjena w nalětniku a jutrowniku šćipaja – tak mjenowany first flush. Jako second flush pomjenuja potom druhe žně w smažniku a pražniku. Třećim rěkaja porno tomu autumnals, potajkim nazymske, wšako šćipaja łopjena po dešćowym času we winowcu a nazymniku.
Hori so za kulturu a tradiciju
Wopyt pola blidarja-restawratora Mariana Wjenka we Wotrowje
Mašiny z połnej paru běža. Wšitke hromadźe nimale melodisce klinča. Přijomna dźěłowa atmosfera Wotrowsku Wjenkec blidarnju wobdawa. Čuješ, zo je kóždy dźěłacy w modernizowanej dźěłarni z ćěłom a dušu při wěcy, při dźěle. Wóń drjewa přijomnje do nosa stupa. Stejiš kaž zakuzłany wosrjedź mašinow, dźěłacych a meblowych dźělow. Wot lěta 2010 nawjeduje šef blidarnje, diplomowy inženjer za nutřkotwar Marian Wjenk, tradicionalny zawod. Přewzał je jón wot swojeho nana Jana Wjenka. Mjeztym je sej młody Serb natwarił dalšu wulku dźěłarnju-halu. Blidarnja je so pod jeho nawodom specializowała na twar meblow, sakralneho mobiliara, na restawraciju a rekonstrukciju hódnych drjewjanych wudźěłkow. „Sym rady nadawk přiwzał, blidarnju dale wjesć, w kotrejž sym jako hólčec dźědej a nanej při dźěle přihladował. Sym wjesoły, zo je mi nan při přewzaću zawoda pomhał, tak zo móžu nětko z połnej zamołwitosću, tež za swojich sydom přistajenych, skutkować.“
Kaž literarna a do hłubokosće sahaca čitanka
Tuta kniha skića wobšěrny dohlad do tworjenja, impulsow, basniskich srědkow a rěče Kita Lorenca. Walter Koschmal je sej basnistwo Kita Lorenca dokładnje wobhladał a na nje reagował, neologizmy, prajidma, cezury, ćišiny, rymy, rytmy a łamki wjerša, kiž zamóža woznam změnić, wobjednał.
Tež wersěrowanej čitarce lyriki podawa kniha wjele pokiwow, kak so basnjam Kita Lorenca bližić, sej druhu a dalšu worštu w jeho komprimowanym dźěle wotkrywać. Kniha Waltera Koschmala njeje jenož pomoc za zrozumjenje basnjow Kita Lorenca, wona je tež zabawjaca. Recensentka zhoni z njeje tójšto, štož njebě jej wědome, štož hišće njewědźeše. Tež tohodla knihu lubowarjam basnistwa poruča.
Što móhło w knize lěpje być? Paruju fota, awtografy a dalše basnje, znajmjeńša wujimki abo citaty. To by cesury přinjesło, takrjec wotpočink při čitanju mjez kapitlemi.
Dźěła na dokónčenju knihi
Rozmołwa ze spisowaćelom Křesćanom Krawcom
Ludowe nakładnistwo Domowina dźěła na nowej knize serbskeho spisowaćela Křesćana Krawca pod dźěłowym titulom „Sej statok stajili“. Alfons Wićaz je so z awtorom rozmołwjał.
Wo čim jedna Waša nowa kniha?
Kř. Krawc: Sym čas swojeho žiwjenja hromadźił wšo to, štož je zajimawe za serbske narodne žiwjenje. Tole sym tež w romanje „Paradiz“ a w druhich literarnych wudaćach wužiwał. Nětko chcu na kóždy pad hišće połoženje Serbow spočatk tutoho lětstotka rysować, kajkež wone woprawdźe je. Při tym złožuju so na metodu, kotruž nałožowach při „Što wot nas wostanje“. Prašam so ludźi, woni rěča a ja sej zapisuju. Tole je wězo zhromadne dźěło – mjez tymi, kotřiž na pask rěča, a mjez tym, kotryž sej zapisuje.
Kotru wažnosć widźiće w tutych portretach a we wuprajenjach woprašowanych ludźi?
Kř. Krawc: Njeńdźe wo to, zo něšto napisam, štož realistiskemu połoženju w Serbach njewotpowěduje. W kotrym połoženju smy jako Serbja dźensa woprawdźe žiwi – wo to dźe.
Po kotrym systemje sće sej portrety wuzwolił?
Komorne koncertyz wobšěrnym spektrumom
Dwajadwaceći lět wosebite koncerty pianistki Heidemarje Wiesnerec
Zwonka swojeje domizny bydlo wona w swojim wuwiću jako wuměłča njestagněruje a tak sej stajnje znowa swoju eksistencu zawěsćuje: koncertna pianistka, solistka-improwizatorka a k tomu tež hudźbna managerka Heidemarja Wiesnerec z Barta. W swojej domiznje so hižo dlěje hač dwaj lětdźesatkaj mjez hodownymi koncertami a ptačim kwasom z koncertami na proze do noweho lěta do pomjatka přinjese, a to mjeztym hižo dwajadwaceći lět pospochi. Frapěrowace je, zo njehodźi so dotal ani twjerdźić, zo dynamika wuměłče popušća a tak snano stagnacija zaćehnje. Programy su stajnje z hinašimi a tež wjele nowymi twórbami zajimawe a zdobom wuwažene. Tak je spektrum poskitkow sensacionelnje šěroki.
Znaty wuměłc ze swójskej estetiku
Wo aktualnej wustajeńcy Georga Baselitza w Drježdźanach
Georg Baselitz, narodźi so z mjenom Hans-Georg Kern jako syn wučerja w Hornjej Łužicy. Swój pseudonym Baselitz přiwza jako spominanje na swoju ródnu wjes Němske Pazlicy. Po maturje 1956 poda so na studij na Wuměłskej wysokej šuli Berlin-Weißensee. Hižo lěto pozdźišo dyrbješe „politiskeje njezrałosće“ dla studij njedobrowólnje skónčić. Tuž dźěše na studij do Zapadneho Berlina. Dwanaće lět pozdźišo bu za profesora na Wuměłskej wysokej šuli w Karlsruhe powołany.
Georg Baselitz je bjezdwěla najznaćiši z Łužicy pochadźacy wuměłc přitomnosće. Wikowarjo z wuměłstwom po wšěm swěće so móhłrjec wo jeho twórby torhaja. Wón je prosće daloko a šěroko znaty rowjenk-wuměłc. Štóž sej mysli, zo Georga Baslitzowe wuměłstwo znaje, markantnje so wuznamjenjace z podobiznami, kotrež na hłowje steja, wisaja abo štožkuli činja, so dźiwajo praša: Je to woprawdźe Baselitz?, hdyž sej aktualnu wustajeńcu w Drježdźanach wobhladuje.
Wužadanje zhromadźenstwa
„Row w serbskej holi“ z pjera Marje Kubašec wuńdźe 1948. Lěto do toho bě mje wona we wulkich prózdninach na wulět z kolesom sobu wzała. Bě rjany dźeń, ćicha njedźela. Kolesa so lochce wot Chasowa dele kuleja, potom lěs, brězowy, měšany, chójnowy, a skónčnje hola. Jědźemoj nimo hatow, dale po pěskojtych šćežkach. Zwonka lěsa wotwěraja so šěroke płoniny a płódne pola. Ćeta wjele njerěči. Njewěm, dokal jědźemoj. Njewažne, njedźelski wulět to po rjanym kraju, kajkiž sej jón hdys a hdys za čas prózdnin popřewamoj.
Poł hodźiny, hodźinku smój po puću. Na kromje lěsa kolesy wotstajimoj. Ćeta pokazuje na wulku chójnu a powěda, što bě so tu w aprylu 1942 stało, před pjeć lětami. Nastróžany poskam. Rozhladuju so, spytam sej to předstajeć. Młody Polak, wobskorženy poćaha ze serbskej holcu dla. Krajenjo dyrbja jemu wlečwo wokoło šije kłasć a row ryć. Wjac hač tysac nućenych dźěłaćerjow běchu tehdy sem přiwjezli, jim na wučbu. Přez koło wobrónjenych njeje wućeka.
Wo dobjeKrjeńca a Grósa
Zarys politiskeho žiwjenja w Serbach za čas NDR
Čěski stawiznar a slawist Petr Kaleta, čłon Maćicy Serbskeje, je předpołožił monografiju „Łužiscy Serbja w Ludowej komorje“ („Lužičtí Srbové w lidové sněmovně“). Wušła bě kniha 2017 jako spis filozofiskeje fakulty Praskeje Karloweje uniwersity. Awtorej njeńdźe jenož wo to, podać statistiku wo serbskich wosobach w najwyšim ludowym zastupnistwje NDR 1949–1990, ale „zarys politiskeho žiwjenja w serbskej Łužicy w dobje NDR“, kaž w podtitulu rěka. Za to wužiwaše hoberske mnóstwo žórłow: jědnaće serbskich a němskich nowin a časopisow, archiwy w Budyšinje, Drježdźanach a Berlinje, kopicu knižneje literatury kaž tež awdionahrawanja z časowymi swědkami. 184stronsku knihu wobohaća 84 ilustracijow. W předsłowje je wjetša ličba dźěłow k serbskim stawiznam wupokazana, wustaja pak so, zo so „třiceći lět po přewróće na polu serbskeje wědy a kultury nowe kritiske zhladowanje přesadźa“, to nimo Jana Malinka a Edmunda Pjecha wosebje dźakowano Timej Meškankej.
