Wo wuměłskej parličce – hrodźew Lichanju
Hdźež so Sprjewica wot Sprjewje dźěli, pokazuje so Lichański hród we Wulkodubrawskej gmejnje, dźakowano wobšěrnej a fachowej restawraciji minjenych dwaceći lět, zaso jako swojorazny pomnik architektury renesansy a baroka. Wo to postarali su so jeho wobsydnik, architekt Paul Wehrle-Nielsen, a dalši pomocnicy. Bywši knježi dom pak njesłuži jenož bydlenju, ale je zdobom zjawne kulturne srjedźišćo. Zhorjelske nakładnistwo Via regia wuda lětsa jara derje zestajanu a wuhotowanu němskorěčnu knižku „Hród Lichań“ z pjera domiznowědneju awtorow Jana Bergmanna-Ahlswedy a dr. Larsa-Arne Dannenberga. W njej podawataj derje spisane informatiwne stawizny wo 1394 prěni raz pisomnje naspomnjenej serbskej wjesce „Lycham“, kotraž rěka w našej maćeršćinje Lichań a kotruž mjenowachu hač do lěta 1911 němsce Leichnam. Po tym bu na Spreewiese přeměnjena.
Wiskać so a krosnować kaž tarcan po pralěsu
Wabjacy krosnowanski park Geo-Trail při Budyskim spjatym jězorje
Zaktiwnymaj młodźencomaj dojědźech sej spočatk meje do krosnowanskeho parka při Budyskim spjatym jězorje. Sportowcaj z Hórkow – 16lětny Julian Šołta a 17lětny Elija Žur – so prawidłownje zetkawataj, zo byštaj zhromadnje wonka na hrajkanišćach, sportnišćach, trampolinje – wšudźe, hdźež mataj móžnosć – zwučowałoj a nowe tak mjenowane triki wuspytałoj. Jeju konik stej sportowej družinje freerunning a parkour. Pohibujetaj so cyle lochko po městnosćach, přewinjetaj zadźěwki a zwjazujetaj při tym wšelke elementy, kaž na přikład salta do wšěch móžnych směrow, kreatiwnje do pohiba. Za mnohe tajke triki trjebataj wšak wěstu wysokosć. Hustohdy sej tuž Elija a Julian na třěchu abo wysoku žerdź na hrajkanišću zalězetaj a wottam na wosebje sportowske wašnje dele skočitaj.
Zo byštaj tróšku wotměny k swojemu hobbyjej měłoj, staj so nětko raz hinak wucychnowałoj a wupruwowaštaj krosnowanski park njedaloko sprjewineho města Budyšina.
Wěstosć najbytostniša
Hordy na literarny pomnik Matej Kosykej
Fachowošulski docent na wuměnku Pětr Janaš waži sej swoju dwójce zdobytu serbskosć
Pětr Janaš je pedagogaga po starej šuli. Lětdźesatki skutkuje wón na dobro dorosta za serbske kubłanišća, a to w Delnjej kaž Hornjej Łužicy. Zdobom jeho wabi ludźi do cyłka wjesć, wosebje pak zaběra ze serbskej literaturu.
Kaž před wjace hač 35 lětami Pětr Janaš tež dźensa lubych znatych wutrobnje serbskorěčnje strowi. Trochu ćešo wšak jemu to je, dokelž trjeba nawoči, zo by ludźi zeznał. Tola za škleńcomaj w ćenkim groćanym ramiku so šibale jeho wóčce błyšćitej. „Sym wjesoły, zo sym mjeztym hižo 85 lět. Sym tuž w starobje, hdyž móžu z wotstawkom na wšo hladać a hakle potom rozsudźić, hač so mjerzam abo so smějkotam. Najbóle wšak so smějkotam.“ Tónle nahlad na běh žiwjenja je sej Janaš zdobył na mnohich městnosćach Hornjeje a Delnjeje Łužicy.
Dźěd z widom do přichoda
Wobhladuje swoju skutkownu pomoc jako samozrozumliwosć
Rentnar a što potom – wuměnkarsku swobodu wužiwać abo wužadanje přiwzać (17)
Někotři njemóža so tohole časa dočakać, tamni zaso nochcedźa scyła na njón myslić – na zastup do renty. Kajke maja wuměnkarjo wjesela abo starosće, to ze seriju „Rentnar a što potom?“ bliže wobswětlamy.
Hdyž so wodnjo do Dobrošic k Čórlichecom podaš, tam doma lědma někoho nańdźeš. Prašejo so na pódlanskim nowotwarje za Wóršu Čórlichowej zhoniš wot jeje tam dźěłaceho mandźelskeho, „zo je zady w zeleninowej zahrodce“ abo „awto je preč a tak budźe w LIPJE w Smjerdźacej“. Štó je wuměnkarka, za kotrejež přebywanje wón žanu dalšu móžnosć njemjenuje?
Kak hudźbaz kože kozy klinči
Wolfgang Kotisek přihotuje z dalšimi 8. mjezynarodny festiwal dudakow w Slepom
Kóždy detail je jónkrótny a njeparujomny. „Kozoł“ wobsteji z drjewa slowčiny, dospołneje kože kozy, rubakow dźiwjeho swinjeća a rohow kruwy za zwukowe truby. „Porno klasiskim dudam skutkuje kozoł ze swojim spodobnym, přijomnym brunčenjom měrny. Typiski je bordun – hłuboki stajny zwuk. Na nim potom melodiju hraju“, powěda Wolfgang Kotisek wo běłych Slepjanskich dudach z kozaceje kože. Na nich hudźić bě sej Brězowčan, kiž je Serbski folklorny ansambl Slepo wot 1979 do 2017 nawjedował, před wjele lětami sam přiswojił, a to w běhu štyrjoch tydźenjow.
Jězby po swěće čaja – Hdźež so časniki po čaju wjerća 4
W dźensnišim dźělu podamy so z nowinu znowa do Indiskeje. Za Was je puć porno tomu tróšku krótši – wjedźe runu smuhu do kuchnje. Chcemy mjenujcy zhromadnje warić a za to trjebamy cymt, himbjer (ingwer), kardamom, popjer, truhany muskatowy worjech, bruny cokor, čorny čaj, wodu, mloko a poł hodźinki chwile. Wjace za typiski indiski masala-čaj njetrjebamy. Napoj njeměli wotpokazać, sće-li hdy w Indiskej a jón poskićeny dóstanjeće – tajku njezdwórliwosć Wam najskerje za zło wozmu.
Meja – měsac kralownow a kralow
Kaž kóžde lěto je róžownik w Hornjej a srjedźnej Łužicy měsac mejemjetanjow – tuž mejskich kralow a kralownow. Tónle nałožk stawa so na mnohich serbskich a dwurěčnych wsach dale a woblubowaniši. Tam, hdźež tradiciju hižo přez generacije haja, ju swěru pěstuja a samo dźěći z njej zeznajomjeja, zo bychu ju – a wězo tež serbsku rěč – nadal hajili a zachowali.
Na dźeń a wjace wsach njewidźiš tak hižo jenož młodostnych so wo wjeršk meje wubědźować, ale přiběrajcy tohorunja pěstowarske dźěći a tych najmjeńšich wsy, kaž to lěto wob lěto tež w Pančicach-Kukowje a we Wotrowje činja. Tak rosćetej w nich hordosć na serbskosć a jich sebjewědomje. Zawěsće njemějachu lětsa na žanym serbskim mejemjetanju telko porow kaž we Wotrowje. Cyłkownje bě jich tam 43 młodostnych a dźěći, kiž su wosrjedź měsaca wokoło meje rejwali. A wšitke holcy běchu serbsku narodnu drastu zhotowane.
Tu a tam wšak mejemjetanje hižo wjacore lěta njepěstowachu. Tuž ćim bóle zwjesela, zo je młodym staršim nałožk wažny. Tak su jón lětsa w Dobrošicach po 65 lětach zaso prěni raz přewjedli.
Zela zaručeja strowe wšědne zežiwjenje
W Miłočanskej skale wotkrywa Thomas Noack lubowarjam přirody dźensa často pozabyty swět
Ručež so wšitko zeleni, ćehnje Thomasa Noacka won do přirody. Tam móže so swojemu hobbyjej wěnować a sej najwšelakoriše zela wotkryć.
Nimale wšědnje přebywa studowany geologa Thomas Noack w Miłočanskej skale, zo by sej z podpěru dalšich zajimcow refugij wosebiteho razu wutworił – městnosć stroweho žiwjenja. Poboku su jemu čłonojo tam skutkowaceho towarstwa Kamjenjak. Te so prócuje dać skale wobličo, kotrež swědči wo generacije přesahowacym dźěle.
Wšitko za pčołki přihotowane
W něhdyšim wudobywanišću łužiskeho zornowca rostu najwšelakoriše rostliny. Wosebje powabliwa je zelowa hórka, hdźež je Thomas Noack hakle zańdźene tydźenje nowe rostliny zesadźał. Nimo zelow rostu tam, wulkim betonowym kamjeniskam přiwjazane, tež kiwije a kročałku dale lěsne truskalcy. Z bliskich malenowych rostlin je wón zhromadnje z Ruth Trinschertowej prućata ćahnył.
Za cyły wuknjenski čas jenički šulski swjedźeń dožiwił Ze zapiskow Richarda Zahrodnika, 4
Dźěćatstwo w narańšej ewangelskej kónčinje mjez Bukecami a Lubijom kónc 19. lětstotka wopisuje 1962 zemrěty Richard Zahrodnik. Originalny němskorěčny tekst ze swójbneho archiwa staj jeho prawnučk Friedhard Krawc a Arnd Zoba-Bukečanski zeserbšćiłoj.
Třeći dźeń swjatkow, 11. junija 1878, su nowu šulu we Wujezdźe poswjećili. Nad chěžinymi durjemi steji w serbskej rěči přikaz Jězusa ze Sćenja swj. Jana 21/16: „Pas moje jehnjata.“
W šulskim wobwodźe bydli 465 dušow, ličba šulerjow je 80 do 90. Twarjenje je jednora, dwurjadowniska serbsko-němska ludowa šula. Městny šulski inspektor je farar. Wón bě kolator nad šulu hač do lěta 1878, jako běchu organizaciju zarjadow přerjadowali.
Wučerjej běštaj sprěnja Peter Adolf Helm, narodźeny 13. decembra 1807 w Budestecach, wot 1831 stajny wučer w Běłej pola Kamjenca, wot 1847 we Wujezdźe, zemrě w 47. lěće zastojnstwa; zdruha Handrij Suška, narodźeny 12. nowembra 1844 w Běłym Chołmcu pola Wojerec, wot 1866 stajny wučer w Čelnom, wokrjes Rozbórk, wot 15. nowembra 1876 we Wujezdźe. Wón zemrě po lěće 1920 jako wuměnkar w Budyšinje a bu na Tuchorju pochowany.
Ze serbskeje wsy na kupach městačko nastało
Ze stawiznow prěnich lětstotkow Wojerec, kotrež swjeća 750. róčnicu prěnjeho naspomnjenja
Wojerecy běchu kaž Njeswačidło, Jabłońc, Rózbork a Lubań we wopismje wo dźělenju tehdy braniborskeje Hornjeje Łužicy do krajow Budyšin a Zhorjelc z 1. meje 1268 jako wažne městnosće prěni króć naspomnjene (hlej SN z 30. apryla). Na kromje hornjołužiskeje hole, na wot rěčnišćow Čorneho Halštrowa wobdatych kupach, ležeše wosrjedź serbskich wsow wjetše, tohorunja serbske sydlišćo z wodowym hrodom němskeho stawoweho knjeza ze srjedź 13. lětstotka. Němsce mjenowachu sydlišćo 1268 Hoyerswerde, 1293 Hoyerswerte a 1568 kaž nětko Hoyerswerda. Serbsce jewi so wone 1719 prěni raz pisomnje jako Wojerece (Wojerecy). Wjetšina wsow knjejstwa přisłušeše Budyskemu, mjeńši dźěl Zhorjelskemu krajej.
