Serbja w Europje regionow
Proces europskeho zjednoćenja traje hižo 70 lět. Ideja bě genialna: po Druhej swětowej wójnje zadźěwać dalšim wójnam w Europje přez hospodarske splećenje a politiske připodobnjenje europskich statow. Koncept je logiski, jón zwoprawdźić pak njeje lochko. 1957 załoži so Europske hospodarske zjednoćenstwo (EWG), 1993 Europske zjednoćenstwo (EG), w lěće 2009 Europska unija (EU). Zjednoćić najprjedy šěsć statow, mjeztym 28, je wulke wužadanje. Kóždy lud ma swoje stawizny a nahlady, tež rany a předsudki z prjedawšich wójnow a rozkorow. Tola hłowny zaměr je docpěty: W minjenych 70 lětach njebě hižo wójnow mjez statami-čłonami. Zjednoćenje pak ma dalši zaměr, wusko zwjazany z mjenowanym: wutworić europsku demokratiju jako zakład trajacych měrliwych, runoprawnych a konstruktiwnych poćahow mjez statami-čłonami kaž tež mjez wšěmi ludami Europy.
Nad Łužicu daloki horicont
Basnje a eseje Berlinjana Petera Huckaufa
W prózdninach „domoj“
Zaćišće wo lětnjej jězbje po Balkanje dwaceći lět po wójnje (2. dźěl)
PŘI RĚCE LIM
Po wječeri a někotrych přidatnych kilometrach pytam sej z přećelku přijomny nóclěh a namakamoj jón při rěce Lim. Woda je njewšědnje čista, hačrunjež ma hižo něhdźe dwěsćě kilometrow puća za sobu. Ćeče pak nimale bjez wuwzaća přez hłuboke wudrjeńcy Dinariskich horin, hdźež ani wjetšich městow ani industrije njeje. Tak móžeš so w njej rjenje wukupać, štož je po pućowanju při balkanskej lětnjej horcoće tež trjeba. Stanować w balkanskich krajach drje oficialnje dowolene njeje, njejsym pak to nastupajo w zašłych lětach ženje žane špatne nazhonjenja činił. Wšako maja tam tak a tak lědma stanowanišća. Nawopak: Často sym najzajimawše rozmołwy z domoródnymi wjedł rano stańši ze stana. Tak tež tule na brjoze Lima.
Angažement za wjesne žiwjenje a jasne słowa za čłowjekow na ...
Wona kóždemu wěrnosć do wočow praji, dźe-li wo problemy. W Koblicach so Monika Pakoßnickowa čestnohamtsce angažuje. Předewšěm nachileny płony zachod do towarstwoweho domu we wsy, kotryž chcedźa tam za ludźi w koleskatym stole natwarić, je jej naležnosć wutroby. Jasne słowa wužiwa tež na rozmołwach za stajnym blidom z wjesnjanostu. „Mnohim wobydlerjam we wsy je chodźić dźeń a ćešo. Mamy mjeztym znajmjeńša třoch w koleskatym stole a šesćoch, kotřiž rolator wužiwaja. Tež woni měli so na wjesnym žiwjenju wobdźěleć směć“, Kobličanka podšmórnje.
Rodźena Němčanka je w Dubrjenku wotrostła. Doma su serbowali. Hakle w pěstowarni je němsku rěč nawuknyła. Něhdźe 13 hektarow pódy mějachu tehdy wobhospodarjeć. Zdobom dyrbješe so wona wo howjada, swinje, konje a kokoše sobu starać. „Smy takrjec ze skotom wotrostli. Wosom žrěbjatow smy wotćahnyli“, 75lětna powěda, „kóń bě naše bohatstwo, jeno dźakowano jemu smy ćežke dźěło scyła zmištrowali.“
Nowy wotrězk za łužiske filmowstwo so započał
Z něhdźe dwěsćě filmami ze štyrceći krajow w 13 wšelakich sekcijach z dohromady 17 mytami za najlěpše přinoški a hrajerjow, z něhdźe 20 000 přihladowarjemi a z mnohimi filmowcami, režiserami a akterami z cyłeho swěta zhladuje lětuši Mjezynarodny festiwal wuchodoeuropskeho filma Choćebuz na přewšo dobry rezimej.
Choćebuski filmowy festiwal, załoženy 1991, je tež k 25. jubilejej zaso zwjetša jara aktualne produkcije w delnjołužiskej metropoli dožiwił. Něhdźe 350 filmow běchu sej zamołwići do toho na druhich festiwalach swěta wobhladali a z nich najlěpše wupytali, kaž programowy direktor Bernd Buder našemu wječornikej rjekny. Něhdźe 120 z 200 produkcijow je nětko w Choćebuzu swoju němsku, europsku abo samo swětowu premjeru dožiwiło. Tež tak so znowa wopokaza, zo je festiwal mjeztym najwažniši forum za filmy z wuchodneje Europy.
Swět bjez barbjenja widźeć był
Wo Serbje Janu Hempelu, kiž je so do filmowych stawiznow so zapisał
Jan Hempel (1917–
1998)
We wobłuku sekcije „Heimat / Domownja“ 25. filmoweho festiwala Choćebuz pokazachu tež produkciji Serba Jana Hempela (1917–1998) „Die seltsame Historia von den Schildbürgern“ (1961) a „Zwei Lieder“ (1963). Filmowy historikar dr. Volker Petzold je so ze serbskim filmowcom zaběrał a mjez druhim wotpowědny přinošk za leksikon za němskorěčny film CineGraph spisał. Nimale cyły kapitl wěnuje jemu w knize „Im Schatten der DEFA – Private Filmproduzenten in der DDR“. Cordula Ratajczakowa je so ze stawiznarjom dr. Petzoldom rozmołwjała.
Štó bě Jan Hempel?
Swětły błyšć w jónkrótnym Božim domje
Swjedźenski tydźeń k znowawotewrjenju Budyskeje tachantskeje cyrkwje po dwulětnym wobšěrnym ponowjenju
Na lěsycy mjez katolskim a ewangelskim dźělom móžeš serbske a němske hrónčko ze Swjateho pisma čitać.Přemóžace začuće će wobdawa, hdyž do Budyskeje cyrkwje swjateho Pětra zastupiš. Hižo ryzy wulkosć Božeho domu je přemóžaca, předewšěm jeje swětły błyšć će runjewon wobkuzłuje. Lědma što dopomina hišće na twarnišćo, štož tachantska cyrkej minjenej lěće bě. Jako w tychle historiskich murjach posledni raz přebywach, wotměchu tam runje dźeń wotewrjeneho twarnišća: Ławki běchu wurumowane, wołtarje zapowěsnjene, w kóždym róžku stejachu twarske lampy a wonka čakachu takrjec hižo róštytwarcy, kotřiž něšto dnjow pozdźišo cyrkej nutřka hač pod wjerch zaróštowachu.
Wšako trjebamoj kołk ...
Zaćišće wo lětnjej jězbje po Balkanje lětdźesatkaj po wójnje (1. dźěl)
SERBISKA STOLICA
Běłohródske hłowne dwórnišćo skići pućowarjam rano w šesćich chětro bjeztróštny wobraz. Młodej němskej maturantce na wulkej jězbje po juhowuchodnej Europje najprjedy wěrić nochcetej, zo ma to hižo serbiska stolica być, wšako je metropola při wuliwje Savy do Dunaja z połdra milionom wobydlerjow z wotstawkom najwjetše město cyłeho regiona. Na susodnych kolijach steja stare skótne wagony. Pódla skromneje dwórnišćoweje hale sedźa starši Južni Serbja, pijacy kofej a čakacy na ćahi do prowincy. Z telewizije skiwli někajka domjaca spěwarka lubosćinsku pěseń na turkowske harmonije – kotrež so w prawosławnej Serbiskej wězo „turske“ njemjenuja.
Dožiwjene přežiwjenje – Dopomnjenki na kónc wójny a spočatk měra (9
Wotstawk k podawkam, kotrež jako młody dožiwiš, drje je z kóždym lětom wjetši, z pomjatka pak so ći wone njepominu. Runje k róčnicam, kaž tuchwilu k mjeztym sydomdźesatej kónca Druheje swětoweje wójny, nawróćeja so tež dopomnjenki na wony struchły čas a na nowozapočatk po wójnje.
„Změjemy koncert“
Wosrjedź žnjow překwapi nas dirigent Jurij Winar z powěsću: „Ludźo, wotnětka zetkamy so tež njedźelu po kemšach. Změjemy koncert, hromadźe z ruskim chórom.“ Njewěriwišo hač powěstny Tomaš njejsmy to na so hladali. Njedźelu, 12. awgusta, štwórć lěta po wójnje, sym potom mjez tymi, kotřiž steja w Budyskim dźiwadle na jewišću, a zanošuju sobu „Zerja schadźeja we ranju“. A ruski chór – sami oficěrojo, kóždy z wjele rjadami na hrudźi – da přitomnym so dźiwać rjanosće ruskich ludowych pěsni dla, kotrež słyša zwjetša prěni raz. Lědma wěrić – dobyćerjo krótko po bitwje z nami bok poboku. Serbam zbliska a zdaloka, pjelnjacym žurlu na poslednje městno, Domowinski předsyda Pawoł Nedo přiwoła: „Tónle koncert je přeswědčace znamjo, zo je serbstwo žiwe po dušacych lětach potłóčowanja a wutupjowanja.“
Filmowcy maja syć wutworić
Wot 3. do 8. nowembra wotměje so w Choćebuzu 25. festiwal wuchodoeuropskeho filma. Druhi króć budźe tam tež němsko-serbska sekcija „Heimat / Domownja“, a to 5. a 6. nowembra. Cordula Ratajczakowa je so ze zamołwitej dr. Grit Lemke rozmołwjała. 1965 w Grodku rodźena a we Wojerecach wotrostła promowowana europska etnologowka skutkuje wot lońšeho jako nawodnica filmoweho programa.
Kak wupada Waš koncept za Choćebusku sekciju „Heimat / Domownja“?
dr. G. Lemke: Tři hłowne zaměry su z njej zwjazane. W srjedźišću steji wězo Łužica. Sprěnja dźe wo to, filmy, kotrež su w regionje nastali, hromadu wjesć a pokazać. K tomu słušeja wězo tež serbske. Jim ma sekcija tohorunja forum poskićeć. Zdruha maja so ći hromadu wjesć, kotřiž tele filmy produkuja. A střeća chcemy so pod hesłom „Domizna zwonka Łužicy / Heimat outside Lausitz“ temam wěnować, z kotrymiž ma tež Łužica činić. Kak druhdźe z wudobywanjom brunicy wobchadźeja abo što druhe mjeńšiny činja?
Započinam z poslednim dypkom a tuž z widom zwonka Łužicy. Kotre filmy k tomu předstajiće?
