Serbske stawizny čěskim čitarjam zbližili
Abonenća časopisa Česko-lužický věstník dóstachu k dwójnemu čisłu 11-12/2018 20stronsku přiłohu „Lužice 1918–2018. Osudové osmičky w Lužici“. Pjeć awtorow wobjednawa połoženje Serbow wokoło lětoličbow 1918, 1948, 1968 a 2018.
W nastawku „Prašenje čěskich spisowaćelow a politikarjow na situaciju we Łužicy w meji 1919“ je wozjewjene žadanje wjetšeje ličby zapósłancow Narodneje zhromadźizny za „garantiju za zachowanje Łužiskich Serbow“. Serbam najznaćiši podpisar drje bě Alojs Jirásek, spisar dramy „Gero“. Nastork žadanja bě „njespokojnosć minimalneho postupa serbskeho prašenja dla“ na Pariskej měrowej konferency. Rysowane su aktiwity Serbskeho narodneho wuběrka, jeho žadanja za prawami Serbow, jeho memorandum do Parisa 21. decembra 1918 ze žadanjom, přizamknyć Łužicu Čěskosłowakskej. Awtoraj nastawka Jaroslav Čáp a Jaroslav Šůla zjimataj, zo wopokazachu so „předstawy Masaryka, Beneša a dalšich čěskich politikarjow wo rozsahu přichodneho čěskeho stata po wójnje jako njezwoprawdźomne“.
Zapósłane (29.03.19)
Starobna prezidentka Serbskeho sejma Edith Pjenkowa z Rownoho piše wobdźělnikam 19. hłowneje zhromadźizny Domowiny jutře w Chrósćicach:
Česćene čłonki, česćeni čłonojo Domowiny a hosćo, k wašej hłownej zhromadźiznje přeju wjele wuspěcha. Knjezej Dawidej Statnikej so dźakuju, zo móža tam zapósłancy Serbskeho sejma swoje mysle přednjesć. Ja bych sej přała, zo móhli zhromadnje za přetraće našeho serbskeho ludu wojować. Wjele dźě je hižo rozbite, kaž su to rěč, wotbagrowane wjeski, kultura, pomniki a přiroda. Wotbagrowanje dale dźe. A knjez ministerski prezident Kretschmer je zbožowny, zo so zaso jedna stara serbska wjes wuhloweje jamy dla zhubi. Wšitke trěbne plany njejsu hišće wobzamknjene, a mnozy ludźo w Miłorazu a Prožymju nochcedźa so přesydlić. Woni pak to njepokazuja, boja so. Woni trjebaja našu pomoc. Jenož, jeli zhromadnje za serbski lud wojujemy, móžemy přežiwić. Naša ruka je wupřestrěta.
Zapósłane (27.03.19)
Regina Šołćina z Konjec podawa swoje zaćišće k najnowšej inscenaciji NSLDź „Wopušćeny dom“:
Dołho njejsym wjace tajku jimacu tematiku na jewišću dožiwiła. Zo pak z tutym měnjenjom sama njejsym, pokazachu mi rozmołwy z druhimi wopytowarjemi předstajenja. Wothłós bě woprawdźe pozitiwny, haj, někotři maja samo wotpohlad, sej hru hišće raz wobhladać. Prěni rezimej w Serbskim rozhłosu wo premjerje „Wopušćeneho domu“ njebě jenož tuni a zwjeršny – wón boleše!
Přitomnosć so w hrě ze zašłosću wotměnja, a w srjedźišću steji stajnje zaso wowka: jónu jako staruška we wozyčku, jónu jako młoda holca, kotraž ma so po woli staršeju na njelubowaneho muža wudać, ale mjeztym wot swojeho lubowaneho Jakuba dźěćo wočakuje. Tón pak dyrbi do wójny a ju a synka Michała wopušćić.
Fenomenalny, wulkotny wukon
Budyske Němsko-Serbske ludowe dźiwadło pokazuje tuchwilu lětušu hornjoserbsku inscenaciju „Wopušćeny dom“ na hłownym jewišću. Bosćan Nawka je so po sobotnej prapremjerje někotrych wopytowarjow za prěnim zaćišćom woprašał.
Handrij Kalauch z Łuha: Fenomenalnje! Swójbna problematika je derje přesadźena, wšelake stawizniske nitki a rozdźělne časowe runiny su wušiknje ze sobu splećene. Wostawaš stajnje w scenje, sy woprawdźe wot prěnjeje mjeńšiny putany. Byrnjež jednanje kompleksne było, njezhubiš přehlad. Tež jewišćowy wobraz mam za přewšo radźeny.
Dr. Daniel Měrćink z Budyšina: Wosebje zajimawa je figura Marje Symankoweje. To saha wot wašnja, kak je literarisce zapołožena, přez jeje funkciju w hrě hač k wulkotnej interpretaciji róle přez Majku Kowarjec. Inscenacija zwobraznja ćeže a konflikty třoch generacijow do a po Druhej swětowej wójnje na wašnje, kotrež nazhonjenjam mnohich Serbow a jich wosobinskim resp. swójbnym stawiznam wotpowěduje.
Wot prošerja k sebjewědomje wuprudźacemu sobutwórcej
Serbska zjawnosć čaka dale na zwoprawdźenje namjetow, kotrež bě dźěłowa skupina „Korporacija zjawneho prawa“ Załožby za serbski lud 2012 předpołožiła.
Serbske šule su zawrjene, pobrachuja serbscy wučerjo, duchowni, žurnalisća. Institucije, politiske strony, zarjady kaž tež Domowinske skupiny nimaja dorost. Serbšćina zhubja so ze zarjadow a šulow a ze zjawnosće. Kultura našeho ludu so jako muzealna turistiska atrakcija marginalizuje. Brunicy dla su Serbja ze swojeje role wućěrjeni a mnohe serbske wsy wotbagrowane. W naslědnej krajinje hižo ničo na serbske žiwjenje njedopomina. Móžachu-li Serbja w katolskim miljeju hišće swoju rěč dotal někak zdźeržeć, so jich kulturna substanca nětko tež w tym regionje pozhubja. Za hłownymi eksistencnymi prašenjemi Serbow so hižo nichtó prawje chutnje njepraša. Předsydu Domowiny Dawida Statnika cituje wulka tydźenska nowina „Die ZEIT“ (25.08.2011): „Dass unsere Sprache ausstirbt, ist Fakt!“
Kmanosće zjednoćić
Zapósłane (27.02.19)
Marka Maćijowa, jednaćelka Ludoweho nakładnistwa Domowina, piše:
Čitajo komentar Jana Krala „Wědźeć, hdźe črij tłóči“ we wudaću Serbskich Nowin z 22. februara so prašam, hač komentator list, wo kotrymž pisa, scyła znaje a hač je tež ze znajmjeńša jednym nawodu rěčał abo hač nječerpa swoju wědu jeničce z diskusijow w zwjazkowym předsydstwje. Runje dokelž trjebaja nawodźa serbskich institucijow młodych Serbow z jara dobrymi znajomosćemi serbšćiny a dokelž hraje šula (ale nic jeničce šula) bytostnu rólu, su so na kultusoweju ministrow w Sakskej a Braniborskej wobroćili. Ale staw serbšćiny njeje jenož problem serbskich institucijow. Su da serbske šule a serbska ciwilna towaršnosć ze situaciju spokojom? Drje nic, kaž to najwšelakoriše zjawne reakcije pokazuja. Analyza situacije je trěbna, runje dokelž je maćizna kompleksna. Nam je wědome, zo smy z listom diskusiju nastorčili, kotraž ma so ze wšěmi potrjechenymi wjesć. Tajki nastork bě trěbny.
„Zyma stawa so z pućom za nowe serbske nalěćo“
Serbska etnologowka dr. Cordula Ratajczakowa a jeje pólska kolegina dr. Nicole Dołowy-Rybińska slědźitej tuchwilu we wobłuku projekta „SMiLE“ Washingtonskeho instituta Smithonian center for folklife & cultural heritage wo aktualnym stawje serbskeju rěčow. Zaměr je wudać wobšěrnu fachowu studiju. Nětko je ameriski online-žurnal „Folklife“ artikl publikował, w kotrymž wědomostnicy wo swojim přepytowanju rozprawjatej.
Zazběh teksta twori krótke předstajenje Serbow a jich domizny. Mjez druhim tam čitamy, zo nałožuja „dwě rozdźělnej słowjanskej rěči – wobě stej wohroženej“. Nimo toho podawatej dr. Dołowy-Rybińska a dr. Ratajczakowa dohlad do kulturneho žiwjenja mjeńšiny. Tak wopisujetej na přikład nałožkaj „w ćěmnych a zymnych zymskich dnjach“ ptači kwas a zapust. Tež jolkaswjedźeń w Nuknicy wonej naspomnjatej jako „wjesny festiwal wosrjedź zasněženeho januara w bróžni“.
Zrudźacy wosud serbskeje wsy
Drježdźany (ML/SN). „Z našeje wsy nastanje nětko wuhlo“, steješe na titulnej stronje wutoru tydźenja we wudaću nowiny Dresdner Morgenpost. Na wobrazu stejitaj Miłoražanaj Elza a Günter Cech před třomi swójskimi chěžemi.
Cyła 13. strona nowiny bě wotbagrowanju wsy Miłoraza pola Slepoho wěnowana. „Chcemoj wostać, doniž njezemrěmoj“, rěka nadpismo přinoška nowinarja Hermanna Tydecksa wo tym, zo ma so wjes z 200 ludźimi njehladajo planowaneho kónca wudobywanja brunicy wotbagrować. Wochožanska wuhlowa jama je hišće 300 metrow wot serbskeje wsy zdalena, a kaž kupa je 500lětny Miłoraz wot jamy wobdaty.
Zapósłane (14.02.19)
K přinoškej w SN z 11. februara „Signal zhromadnosće wusyłali“ piše dr. Peter Kroh z Neubrandenburga:
Dołhi čas njeje mje žana nowinska powěsć tak zwjeseliła kaž mjenowana. Wšitkim chcu k symboliskemu, ale zdobom jara ze žiwjenjom zwjazanemu zawdaću rukow gratulować. Wjeselo je powěsć předewšěm zbudźiła, dokelž wona nadźiju na započatk něčeho noweho pozitiwneho naslědnje skruća. Wjeselo wězo tež, dokelž spóznawaš, zo móžeš z rozumom a wěcownosću njejednotu přewinyć. A skónčnje wjeselo, dokelž móže so ze zawdaćom rukow wobkrućene zhromadne dźěło bórze jako wnučkokmany rozsud wopokazać – to rěka, na dobro přichoda serbskeho ludu.
Wažnišo wšak zda so mi być, nětko rozsudźeni doprědka hladać. Nastorčić tohodla chcył, zo so jako jedyn z přichodnych krokow zasadne zaměry, nadawki a projekty Domowiny a Serbskeho sejma – po myslach abo na zakładźe wobzamknjenjow a dokumentow – porno sebi staja. Tak móhli wobstejace paralele dokładnje zwěsćić a za jich zwoprawdźenje zhromadne, ale tež specifiske aktiwity pomjenować.
Zapósłane (13.02.19)
Milena Stockowa, nawodnica Serbskeje kulturneje informacije Lodka w Choćebuzu, rozprawja wo njerjanym dožiwjenju při wotewrjenju wustajeńcy w Budyskej SKI:
Dnja 6. februara je Serbska kulturna informacija w Budyšinje wosebitu wustajeńcu wotewrěła. Zběrka drohotnych stawizniskich wobrazow pokazuje serbske žiwjenje w Delnjej Łužicy. Znosył bě eksponaty hobbyjowy zběrar Heiko Lobert. Zamołwity za rozšěrjenje Ludoweho nakładnistwa Domowina w Delnjej Łužicy hižo wjele lět historiske fota a dokumenty zběra. Pokazka bě mjeztym na šěsć wšelakich městnach w Delnjej Łužicy widźeć, prěni raz lěta 2016 w Choćebuskim Serbskim domje. Wot toho časa je wona jako pućowanska wustajeńca Załožby za serbski lud zjawnosći přistupna.
